Gazzâlî’nin Mevhûm Delillere Yaklaşımı: Usûl-i Fıkıh Çerçevesinde Bir Analiz

Sabriye TAYLANHAN; Ahmet AYDIN

doi:10.5281/zenodo.15764728

Authors

Sabriye TAYLANHAN PhD Student, Izmir Kâtip Çelebi University, Institute of Social Sciences, Department of Basic Islamic Sciences, Izmir, TÜRKİYE. https://orcid.org/0000-0003-1968-6316
Ahmet AYDIN Assoc. Prof. Dr., Izmir Kâtip Çelebi University, Faculty of Theology, Department of Basic Islamic Sciences, Department of Islamic Law, Izmir, TÜRKİYE. https://orcid.org/0000-0001-7164-6149

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.15764728

Keywords:

Islamic Law, Islamic Legal Theory (Uṣūl al-Fiqh), al-Ghazālī, al-Mustaṣfā, Sharīʿah Evidences, Mawhūm Dalīl (Illusory Evidences).

Abstract

This article examines the concept of mawhūm dalīl (illusory evidence) in the thought of the Shafi'i jurist and Usul scholar, Ḥujjat al-Islām Abū Ḥāmid Muḥammad b. Muḥammad b. Muḥammad b. Aḥmad al-Ghazālī al-Ṭūsī (d. 505/1111). Al-Ghazālī, who holds a significant position within the Shāfiʿī legal doctrine, evaluates these evidences in a manner that carries considerable importance from the perspective of uṣūl al-fiqh (Islamic legal theory). The research is primarily based on classical textual analysis although it is occasionally supported by a comparative methodological approach. The aim of this study is to examine al-Ghazālī’s theory of legal evidence by focusing on mawhūm dalīl (illusory evidence), such as sharʿu man qablanā (the legislation of previous religious communities), the statements of the Companions (qawl al-ṣaḥābī), istiḥsān (juridical preference), and maṣlaḥa (public interest), which are not included among the primary sources of Islamic law—namely, the Qurʾān, Sunnah, consensus (ijmāʿ), and reason (ʿaql). The central guestion of this study is by what criteria al- Ghazālī evaluates these mawhūm evidences and how he positions them within the broader methodology of legal reasoning. The findings indicate that al- Ghazālī rejects these evidences in legal deduction due to their weak and conjectural natüre, and instead assesses their epistemic and legal value by associating them wit stronger sources such as nass, ijmāʿ and ‘aql. In addition, the study touches on the innovations al- Ghazālī brought to legal theory through his evaluation of these evidences and explores the connection between the concepts of yaqin (certainty) and zann (conjecture) in İslamic epistemology, as related to mawhūm evidences, Al- Ghazālī’s approach not only reflects how he positions mawhūm evidences within his legal methodology and epistemological framework but also offers a significant theoretical model for resolving ambiguities concerning the classification of legal evidences

References

Abdulaziz el-Buhârî, Alâuddîn. Keşfü’l-esrâr fî şerḥi Uṣûli’l-Pezdevî. thk. Muhammed el- Muʿtasımbillah el Bağdadî. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-ʻArabî, 1994.

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî, el-Müsned. Nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1405/1985.

Âmidi, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Seyyid el-Cemîlî, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l- Arabî, 1984.

Apaydın, Hacı Yunus. “Sahâbî Kavli”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/500-504., İstanbul: TDV Yayınları. 2008.

Apaydın, Hacı Yunus. “Sahâbî Sözünün Hukuki Değeri”. Erciyes Üniversitesi SBE Dergisi 4 (1990), 322-353.

Bakkal, Ali. “İstihsanın Mahiyeti ve Çağdaş Problemlere Çözüm Getirmedeki Önemi”. İslâmî İlimlerde Metodoloji/Usûl Meselesi II. (İstanbul: 2009), 15-70.

Basrî, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Alî b. Tayyîb. el-Muʿtemed fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Muhammed Hamidullah. 2 Cilt. Dımaşk, y.y., 1964.

Beydâvî, Abdullah b. Ömer. Minhâcü’l-vusûl ila ilmi’l-usûl. thk. Abdulfettah Kutbu’r-Rahmânî. Kurtuba: Müssesetü’l-Kurtuba, 1996.

Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. Câmiu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.

Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fuṣûl fi’l-uṣûl. 4 Cilt. Kuveyt: Vizaretu’l-evkâf ve’ş- şuûni’l-islamiyye, 2. Basım, 1994.

Ceylan, Mehmet Nezir. “Mütekellim Usûlcülerin İstihsan Anlayışı”. Batman Akademi Dergisi 7/2 (Aralık 2023), 167-185. https://doi.org/10.58657/batmanakademi.1375805

Cürcânî, Seyyid eş-Şerif Ali b. Muhammed b. Alî el-Hanefî. Risâle fî usûli’l-hadis. tah. A. Zevin, (Muhtasar fi ilmi'l-Eser). Rıyad: 1987.

Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Abdülmelik b. Abdillah. el-Burhân fi usûli’l-fıkh. thk. Abdülazîm ed-Dîb, Kahire: 1978.

Çağrıcı, Mustafa. “Gazzâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/489-505. İstanbul: TDV Yayınları. 1996.

Debûsî, Ebû Zeyd Abdullāh, Taḳvîmü’l-edille fi’l-uṣûl, thk. Halil Muhyeddin Elmîs, Beyrut: Darü'l-Kütübi'l-ʻİlmiyye, 2001.

Dönmez, İbrahim Kâfi “Şer’u Men Kablenâ”. Fıkıh Usûlü İncelemeleri. İstanbul: İSAM Yayınları. 2014.

Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. Sünen, el-Mektebetü’l- İslâmiyye, İstanbul, ts.

Erdoğan, Mehmet. İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: İFAV, 2014.

Erol, Ayten. “Maslahat Bağlamında İslam Hukuku’nun Değişim ve Gelişim Metodolojisi”. İslâmi İlimlerde Maslahat. ed. Ayten Erol, Ankara: Gece Yayınları, 2017.

Gazzâlî, İmam Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. el-Menḫûl min taʻlîḳāti’l-uṣûl. thk. Muhammed Hasan Heyto. Dımaşk: Darü’l-Fikr, 1980.

Gazzâlî, İmam Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. Mustasfâ min ilmu’l-usûl. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîsi’l-Kahire. 2011.

Gazzâlî, İmam Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. Şifâu’l-galîl fî beyâni’ş-şebeh ve'I-muhîl ve mes’âliki't-ta'lîl. Bağdat: 1971.

Günay, Musa. “İmam Ebû Hanîfe’nin Sahâbî Kavli ile İlgili Görüş ve Uygulamaları”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/29 (Ocak–Haziran 2013), 120-141.

Haçkalı, Abdurrahman. “İslam Hukuk Metodolojisinde Gayeci Yaklaşım: Gazzâlî’nin İçtihat Anlayışında Maslahatın İşlevselliği”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 13/3-4 (2000), 450-466.

Hassân, Huseyin Hamid. Nazariyyetü'I- Maslaha fi'I-Fıkhi'l-İslâmî. Kahire: Mektebetü'I-Mütenebbî, 1999.

Haydar, Ali. Duraru’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. 1-4. İstanbul: Matbaatu Tevsi‘, 1330/1990.

Hınn, Mustafa Said. Eseru’l-ihtilâf fi’l-kavâidi’l-usûliyye fî ihtilâfi’l-fukahâ’. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle. Dördüncü Baskı, 1985.

İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Makâsıdü’ş-şerîati’l- islâmiyye, Ürdün: Dâru’n-Nefâis, 1421/2001.

İbn Kayyimi'l-Cevziyye, Şemsuddin Ebu Abdullah Muhammed b. Ebu Bekr. İ'lamü'l-muvakkîn an Rabbi'l-Alemin, thk: Muhammed Mutasımbillah el-Bağdadi, Beyrut : 1418/1998.

İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvinî. Sünen. İstanbul: 1981.

İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Alî b. Ahmed. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru’l- Sader. 12/46.

Karadavî, Yusuf. Günümüzde Fetvanın Değişebilirliği. İstanbul: Nida Yayıncılık, 2012.

Kelvezânî, Mahruz b. Ahmed. Temhid fi Usûli'l-Fıkh, tah. Müfid M. Ebu Amşe. 3 Cilt. Cidde: 1985.

Koçak, Muhsin. İslâm Hukukunda Hükümlerin Değişmesi Açısından Hz. Ömer’in Bazı Uygulamaları, Samsun: Kardeşler Ofset ve Matbaası, 1997.

Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. El-Haccâc. Câmi’u’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Kahire: y.y., 1374/1955.

Öktem, Niyazi. “Hz. Ömer Adaleti ve Hukukta Yorum”. İstanbul: Köprü Dergisi 92 (Güz 2005), 215-251.

Râzi, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistâni., Mahsûl fî ʿilmi ʿusûli’l-fıkh.thk. Taha Cabir Feyyaz el-Alvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1992.

Semʻanî, Ebu’l-Muzaffer Mansur. Ḳavâṭıʿu’l-edille fi’l-uṣûl. thk. Abdullah Hafız Ahmed el- Hükmî. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1998.

Serahsî, Ebu Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Mebsût, Ed. Mustafa Cevat Akşit. İstanbul: Gümüşev Yayınları. 2008.

Şaban, Zekiyüddin. Usûlu’l-fıkhi’l-İslâmî. İstanbul: Mektebetü’l-Hanefiyye.

Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas el-Muttalibî. er-Risale, thk: Abdulfettah Kebbâra Şâkir, Dâru’n-Nefâis, Beyrut 2010.

Şâtıbî, Ebu İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Gırnati. Muvâfakât. nşr: Abdullah Derraz. Kahire: 1975.

Şîrâzî, Ebu İshak İbrahim. Lümaʿ fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Abdülkadir Hatib Hasenî, Beyrut: Darü’l- Kettaniyye, 2. Basım, 2013.

Şîrâzî, Ebu İshak İbrahim. Şerḥu’l-Lümaʿ. thk. Abdülmecid Türki. Beyrut: Daru’l- Ġarbi’l- İslâmî, 1988.

Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim. Tebṣıra fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Muhammed Hasan Heyto. Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1980.

Şirin, Gül. İslâm Hukukunda Hüküm Çıkarma Yöntemleriyle Sosyal Değişim Arasındaki İlişki. Ankara: Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.

Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: 1975.

Yiğit, Metin. “Gazzâlî’nin Usûl-ı Fıkha Katkıları”. 900. Vefat yılında İmam Gazzâlî. İstanbul: 2012, 390-412.

Zeydân, Abdülkerim. el-Vecîz fi Usûli’l-Fikh. Beyrut: 1420/1999.

Zeydân, Abdülkerim. Fıkıh Usûlü. çev: Ruhi Özcan. İstanbul: 1993.

Zuhaylî, Vehbe. Veciz fî’l Usûl’l-Fıkh. Suriye: Dâru’l-Fikr, 1999.

Al-Ghazālī’s Approach to Illusory Evidences: An Analysis within the Framework of Uṣūl al-Fiqh

Authors

DOI:

Keywords:

Abstract

References

Downloads

Published

How to Cite

Issue

Section

License

Most read articles by the same author(s)

PUBLISHER

Make a Submission

Language

Information

Announcements

Call for Papers

Current Issue