Hanefi Ceza Hukukunda Aklî İstidlâl (El Kesme Suçu Bağlamında)
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.11640173Anahtar Kelimeler:
İslam Hukuku, İstidlâl, Akıl, Hanefî Ceza HukukuÖzet
İslam hukuk doktrinlerinin büyük çoğunluğu tarafından kabul edilerek hüküm çıkarımında kullanılan asli/şer’î deliler; kitap, sünnet, icma ve kıyastır. Ancak anılan bu asli deliller dışında birçok fer’i/yöntem mahiyetli delillerin de dini/hukuki hüküm üretiminde kullanıldığı bilinmektedir. Hanefî doktrininde sıklıkla kullanılan yöntem mahiyetli deliller; istihsân, örf, maslahat-ı mürsele, ve sahabe kavlidir. İslam hukukunda Hanefîler de dâhil olmak üzere hemen hemen bütün hukuk doktrinleri tarafından farklı yoğunlukta ve bazı ek şartlarla kullanılan diğer yöntem mahiyetli deliller ise; şer’u men kablenâ, istishâb, istislâh, amel-i ehl-i Medîne, seddi zerâi’ vb. şeklinde sıralanabilir. Ancak fer’i meseleler tümevarım yöntemiyle incelendiğinde yukarıda anılan asli ve fer’i deliller dışında farklı delil ve yöntemlerin de hüküm çıkarımında birer hukuki enstrüman olarak kullanıldığı müşahade edilmektedir. Bu çerçevede elinizdeki çalışma Hanefî ceza hukuku bağlamında suçun cezai müeyyidesinin tespitinde kullanılan “aklî istidlâl” konusunu “el kesme suçu bağlamında” ele almaktadır. Araştırmada Hanefi ceza hukukunda yukarıda anılan deliller dışında aklî istidlâlin de verilen hükme dayanak olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Makalenin hacmi dikkate alınarak istidlâl çeşitleri, delil değeri ve kavramsallaşma süreci çalışmanın kapsamı dışında bırakılmıştır. Konu, müessir fiil eylemlerinden el kesmenin cezai müeyyidesinin tespitinde etkili olan aklî istidlâller ile sınırlandırılmış; had, öldürmede kısas ve ta’zir suçları kapsam dışında tutulmuştur. Bununla birlikte had ve öldürmede kısas konularında yürütülen aklî istidlâl örneklerine dipnotlarda işaret edilmiştir. İslam hukukunda kısas gereği el kesme suçunun cezası gerekli şartları taşıması halinde suç fâilinin de elinin kesilmesidir. Fâil veya mağdur/larda bulunan bazı özel durumlarda kısas hükmü yerine farklı bir cezai müeyyidenin tespitinde etkili olan aklî istidlâller bu çalışmanın odak noktasını oluşturmaktadır.
Referanslar
Arı, Hüseyin. Bihbehânî Dönemi Caferi Fıkıh Usulünde Akıl Delili. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı İslam Hukuku Bilim Dalı, 2023.
Arı, Yılmaz. “A Crime against Humanity and the Tragedy of Genocide: An Evaluation That Israel Should Be Sued for State Terrorism against Palestinians”. çev. Mustafa Turan. Uluslararası Dorlion Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (DASAD) 1/2 (Dec. 2023), 445-465. https://doi.org/10.5281/zenodo.10429568
Arı, Yılmaz. “Bir İnsanlık Suçu Ve Soykırım Trajedisi: İsrail’in Filistinlilere Uyguladığı Devlet Terörü Nedeniyle Yargılanması Gerektiğine Dair Bir Değerlendirme”. Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi 5 (Aralık 2023), 22-44. https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1392165
Aydın, Ahmet. Hanefî Fıkıh Literatüründe Öldürme Suçunun Maddi Ve Manevi Unsurlarıyla İlgili Kavramların Gelişimi (Hicrî 4-9. Asırlar). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 201.
Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. el-Binâye fî şerḥi’l-Hidâye. Dârul Kütübil İlmiyye, 2000.
Baberti, Ekmeleddin. el-İnâye Şerh’il Binâye. Dâru’l Fikr, ty.
Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. el-Fakîh ve’l Mütefakkih, thk. Ebû Abdirrrahmân Adil b. Yusuf el-Ğarâzî. Suudiyye: Dâru İbn’il Cevziyye, İkinci baskı, h. 1421.
Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî el-Bâkıllânî. et-Takrîb ve’l İrşâd (Sağîr) thk. Abdulhamid Ebû Zenîd. Müessesetü’r-Risâle, İkinci baskı, 1998.
Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed el-Buhârî. Keşfü’l-esrâr fî şerhi Usûli’l-Pezdevî. Dâr’ul Kitâb’il İslâmî, ty.
Ceylan, Mehmet Nezir. “Şafii Usulcülerin Mütevatir Habere Bakışları”. Sultan İlahiyat Araştırmaları Dergisi (SİAD) 1/1 (Aralık 2023), 27-40. https://doi.org/10.5281/zenodo.10416560
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahavî. thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed, Said Bektaş, Muhammed Ubeydullah Han, Zeynep Muhammed Hasan Felateh. Dâr’ul Beşâirü’l İslamiyye, Birinci baskı, 2010.
Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî el-Hanefî. et-Târi’fât, Lübnan: Dâr’ül Kütübi’l İlmiyye, 1983.
Debûsî, Ebû Zeyd Abdullāh (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmü’l-edille fi’l-usûl. thk. Halil Muhyiddin el-Meys. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
Duman, Soner. Şafiî’nin Kıyas Anlayışı. Basılmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
Ebû Bekr, (Ebü’l Bekâ) Takiyyüddîn Muhammed b. Ahmed b. Abdilazîz el-Fütûhî. Muhtasarü’t-Tahrîr şerhi’l-Kevkebi’l-Münîr. thk. Muhammed Zuhaylî, Nezih Hammad. Mektebetü’l ‘abîkân, İkinci baskı, 1997.
Ebû Ya’lâ Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef el-Ferrâ’. el-‘Udde fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmet b. Ali Seyr el-Mübârekî. Yayın evi yok, ikinci baskı, 1990.
El-Fettenî, Cemâlüddîn Muhammed Tâhir b. Alî. Mecmaʿu biḥâri’l-envâr fî ğarâʾibi’t-tenzîl ve letâʾifi’l-ahbâr. Matbatü Meclis-i Dâiret’il Mearif’il Osmânî, 1967.
Emir Pâdişah, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Hüsyni el-Buhârî el-Mekkî. Teysîrü’t-Tahrîr, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1996.
Er-Râzî, Ebû Abdillâh Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir er-Râzî. Muhtâr’ü-s Sıhah. thk. Yusuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrut: Mektebetü’l Asriyye, Beşinci baskı, 1999.
Haylamaz, Reşit. Kur’an’da Akıl. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
İbn Hümam, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-kadîr li’l-ʿâcizi’l-fakīr. Beyrut: Dârü’l Fikr, 2012.
İbn Kâdî Şühbe, Ebü’l Fazl Muhammed Ebû Bekr b. Ahmed b. Muhammed el-Esedî ed-Dımeşkî. Bidâyetül Muhtâc fî şerh’il Minhâc. Cidde: Dârul Minhâc, 2011.
İbnü’s-Sââtî, Ebü’l-Abbâs Muzafferüddîn Ahmed b. Alî b. Tağlib el-Ba‘lebekkî el-Bağdâdî. Mecma’u’l-bahreyn ve mülteka’n-neyyireyn. thk. İlyas Kaplan. Dâru’l Kütübil İlmiyye, Birinci baskı, 2005, 646.
İkinci, Mücahit Orkun. “İslam Siyaset Teorisinin Temel Dinamikleri”. Uluslararası Dorlion Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (DASAD) I/I, (June 2023), 58-67. https://doi.org/10.5281/zenodo.8063313
Kâsâni, Alâuddin Ebu Bekr b. Mes’ud b. Ahmed, Bedâ’i’u s-Sanâ’i’ fi tertibi’ş-şerâ’i. thk. Ali Muhhamed Avvaz, Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dârul Kütübül İlmiyye, İkinci Baskı, 2003.
Kudûri, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. et- Tecrîd li’l Kudûrî. thk. Muhammed Ahmed Serac, Ali Cuma Muhammed. Kahire: Dâru’s Selâm, 2. Baskı, 2006.
Mâverdî, Ebi’l Hasen Ali ibn Muhammed ibn Habib el-Basrî. el-Hâvil Kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvaz ile Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1994.
Memduhoğlu, Adnan. Sahabe İctihadı. Basılmamış Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı İslam Hukuku Bilim Dalı, 2008.
Merdâvî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân b. Ahmed el-Merdâvî, et-Tahbîr şerhu-t Tahrîr fî Usûl’il Fıkh. thk. Abdurrahman el Cebrîn, Avvaz el-Karani, Ahmed es- Serrah. Riyad: Mektebetür- Rüşd, 2000.
Merğınani, Ebü’l Hasen Burhaneddin. el-Hidaye. Lübnan: Dâru-d Dekâk, 2019.
Mevsıli, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2012.
Meydânî, Abdulganî b. Tâlib b. Hammâde. el-Lübâb fî şerh’i-Kitâb. thk. Tarık Sayrafi. Kahire: Dârul Hayri’l İslâmi, 2020.
Müncebî, Cemaleddin Ebu Muhammed Ali b. Ebi Yahya Zekeriyye b. Mesud el-Ensari el Hazreci. el-Lübâb fi Cem’ beyne Sünneti vel Kitâb. thk. Muhammed Fazl Abdulaziz el-Murâd. Beyrut: Dârul Kalem, 1994.
Örs, Hüseyin. İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî'nin Usûl Düşüncesinde İstidlâl. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri İslam Hukuku Bilim Dalı, 2017.
Ragıb el- İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredât fî Garîb’il Kur’an. thk. Safvan Adnan ed-Davudî. Dimeşk: Dâr’ul Kalem, Birinci baskı, h. 1412.
Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut: Dârul Kütübül İlmiyye, 1994.
Serahsi, Şemsü’l-eimme Ebû Sehl Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. el-Mebsut, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1993.
Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. Mu’cemu Mekâli’dil Ulum-i fi’l Hudûd-i ve-r Rusûm. thk. Muhammed İbrahim Abbadeh. Kahire: Mektebet-ul Adab, 2004.
Süleyman Uludağ, “Akıl” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Şen, Ayhan. Hanefî Usûl Geleneğinde Fasit İstidlâl. Basılmamış Doktora Tezi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Lisans Üstü Eğitim Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, 2021.
Şirâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Ali b. Yûsuf eş-Şirâzî. el-Lüma fî usûli’l-fıkh. Dârü’l Kütübi’l İlmiyye, İkinci baskı, 2003.
Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid et-Tehânevî el-Fârûkî. Keşşâfü Istılâhâti’l Fünûn ve’l-Ulûm. thk. Ali Dehravec. Beyrut: Mektebetü Lübnan, Birinci baskı, 1996.
Yıgın, Adem. Klasik Fıkıh Usulünde Bilgi Anlayışı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı İslam Hukuku Bilim Dalı, 2013.
Yusuf Şevki Yavuz, “Akıl” . Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî ez-Zerkeşî eş-Şâfiî. el-Bahru’l Muhît fî Usûli’l Fıkh. Dâru’l Kütübiyye, Birinci baskı, 1994.
Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmurz b. Ali, Dürer’ül-Hükkâm şerh-i Gürerü’l-Ahkâm. Dârı İhyâi Kütüb’il Arabî, ty.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 İbrahim Demircan, Ahmet Aydın
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
