İfk Hadisesi’nin Sosyal Psikolojik Tezahürleri ve Hz. Âişe'nin Dinî Başa Çıkma Süreci
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15742447Anahtar Kelimeler:
Din Psikolojisi, İfk Hadisesi, Hz. Âişe, Kalıp Yargılar, Dini Başa Çıkma.Özet
Bu çalışmanın temel problemi, İfk Hadisesi bağlamında Hz. Âişe’nin yaşadığı psikolojik sıkıntılarla nasıl başa çıktığıdır. Araştırmanın amacı, iffetli bir kadına yöneltilen iftira ve dedikoduların sosyal psikolojik analizini yapmak ve Hz. Âişe’nin bu süreçte geliştirdiği başa çıkma stratejilerini tespit etmektir. Nitel araştırma desenine sahip bu çalışmada, veriler literatür taraması (doküman analizi) yoluyla elde edilmiştir. Bu kapsamda, klasik ve çağdaş İslam tarihi kaynaklarına başvurulmuş, ulaşılan bulgular Pargament’in dinî başa çıkma kuramı temel alınarak analiz edilmiştir. Ayrıca McDonald ve Gorsuch’un “Tanrı’ya teslimiyet ve rıza” yaklaşımına da yer verilmiştir. Psikotarihsel ve psikobiyografi çözümlemelerin tercih edildiği araştırmada; Hz. Âişe’nin yaşadığı yalnızlık, belirsizlik, sosyal izolasyon ve nihayetinde gelen vahiy ile yeniden kazandığı toplumsal statü; onun dinî bağlılığı, manevî dayanıklılığı ve psikolojik direnci üzerinden yorumlanmıştır. Bu kriz, sadece tarihsel bir vaka olarak değil, aynı zamanda evrensel bir insan deneyimi ve psikolojik başa çıkma örneği olarak değerlendirilmiştir. Böylece tarihsel süreçte birey ve toplumu etkileyen travmalar karşısında inananların dinî başa çıkma biçimlerinin, dönemin şartları ve kültürel bağlamda nasıl şekillendiği tespit edilmeye çalışılmıştır. Betimleyici analiz tekniğiyle yürütülen çalışmada tarihsel bağlam, toplumsal yapı ve kadın kimliği dikkate alınmıştır. Hz. Âişe’nin yaşadığı hadise karşısında kendini savunması, ardından gelen sessizliği, sabrı, tevekkülü ve teslimiyeti psikolojik ve manevî açılardan yorumlanmaya çalışılmıştır. Elde edilen bulgulara göre Hz. Âişe, kendisini derinden sarsan ve yıpratan zina isnadına karşı masumiyetinden emin şekilde kendini savunmuş, bu süreçte sosyal destek arayışına girmiş ve annesi, babası ve yakın çevresinden destek görmüştür. Sonuçta hem bireysel mücadelesini sürdürmüş hem de ilahî adaletin tecellisini beklemiştir. Nitekim Hz. Peygamber’e gelen vahiy ile masumiyeti ortaya konmuştur. Bu durum Hz. Âişe’nin iş birlikli dinî başa çıkma stratejisini benimsediğini göstermektedir. Ancak bu aşamaya gelene kadar farklı başa çıkma biçimlerini de deneyimlediği görülmektedir. Bu da dinî başa çıkmanın tek biçimli değil çok boyutlu bir süreç olduğunu, inançlı ve dirençli bireylerin bu tür krizlerden güçlenerek çıkabileceğini göstermektedir.
Referanslar
Abdurrahmâni, Âişe. Rasulullah’ın Annesi ve Hanımları. çev. İsmail Kaya. Konya: Uysal Kitabevi, 1991.
Acar Çınar, Hatice. “İfk ve Cemel Vakalarında Bir Özne Olarak Hz. Âişe’nin Dinî Başa Çıkma Yöntemleri”. Mü’minlerin Annesi Hz. Âişe (Uluslararası Sempozyum Bildirileri). Ed. Ali Aksu. 129–145. Sivas: Pikatron Medya, 2017.
Ahmadi, Fereshteh. Culture, Religion and Spirituality in Coping. Stockholm: Printed in Sweden by Elanders Gotab, 2006.
Alican, Mustafa. “Ayartılmış Özne: Psikotarihsel Bilginin Eleştirisine Giriş (Bir Taslak).” Tarih Okulu Dergisi 8 (Eylül-Aralık, 2010), 63-73.
Allport, Gordon Willard - Postman, Leo. “An Analysis of Rumor”, The Public Opinion Quarterly, 10/4 (Winter, 1946-1947), 501-517. https://www.jstor.org/stable/2745703
Allport, Gordon Willard. Birey ve Dini. çev. Bilal Sambur. Ankara: Elis Yayınları, 2004.
Amossy, Ruth - Pierrot, Anne H. Stéréotypes et Clichés. Paris: Éditions Nathan Université, 1997.
Anderson, James William. “Psikobiyografinin Metodolojisi”. çev. Gökhan Kağnıcı. Tarih Okulu Dergisi VII (Mayıs-Ağustos, 2010), 77-97.
Arkonaç, Sibel Ayşen. Sosyal Psikoloji. İstanbul: Alfa Basım-Yayım Dağıtım, 1998.
Atkinson, Richard C. vd. Psikolojiye Giriş. çev. Öznur Öncül, Deniz Ferhatoğlu. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 5. Baskı, 2017.
Ayten, Ali. Psikoloji ve Din.. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Baskı, 2012.
Bandura, Albert. Social Learning Theory. New York: General Learning Press, 1971.
Belâzürî. Ensâbü’l-Eşrâf: İslam Tarihinde Öncü Şahsiyetler. çev. Mehmet Akbaş ve Musa K. Yılmaz. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2020.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmi’us Sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
De la Haye, Anne-Marie. La Catégorisation des Personnes. Grenoble: Presses Universitaires de Grenoble, 1998.
Deschamps, Jean-Claude. - Beauvois, J.-L. “Attributions intergroupes”. R. Y. Bourhis - J.-P. Leyens (Eds), Stéréotypes Discrimination et Relations Intergroupes (1994), 97-126.
Derveze, İzzet. et-Tefsirû’l-Hadîs (Nüzul Sırasına Göre Kur’ân Tefsiri), VII Cilt, çev. Mustafa Altınkaya, İstanbul: Düşün Yayıncılık, 1997.
Eryiğit, Âdem. “Şiî-Sünnî İmamet Tartışmaları Bağlamında Hz. Âişe (el-Hillî-İbn Teymiyye Örneği)”. Turkish Journal of Shiite Studies 2/1 (Haziran 2020), 71-86. https://orcid.org/0000-0002-0791-2550
Fayda, Mustafa. “Âişe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2/201-205. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Fayda, Mustafa. “İfk Hadisesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 21/507-509. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Folkman, Susan - Lazarus, R. S. If İt Changes İt Must Be a Process: Study of Emotion And Coping During Three Stages of a College Examination. Journal of Personality and Social Psychology 48/1 (1985), 150–170. https://doi.org/10.1037/0022-3514.48.1.150
Folkman, Susan, vd. “Dynamics of a Stressful Encounter: Cognitive Appraisal, Coping, and Encounter Outcomes”, Journal of Personality and Social Psychology 50/5 (1986), 992-1003.
Frankl, Viktor E. Psikoterapi ve Din: Bilinçdışındaki Tanrı. çev. Zeynep Taşkın. Ankara: Say Yayınları, 2014.
Freud, Sigmund. L’Avenir d’une Illusion. Traduit par A. Balseinte, J. G. Delarbre - D. Hartmann. Paris: PUF, 1995.
Hewstone, Miles - Jaspars, Jos. “Relations intergroupes et processus d’attribution”. J. C. Deschamps - A. Clémence (Eds), L’Attribution Causalié et Explication au Quotidien (1990), 199-246.
İbn Hacer, Ahmed ibn Ali el-Askalânî, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Hişâm. es-Sîretü’n-Nebeviyye, 3 Cilt. çev. M. Beşir Eryarsoy, İstanbul: Siyer Yayınları, 2023.
Jianbin Xu. “Pargament's Theory of Religious Coping: Implications for Spiritually Sensitive Social Work Practice”. The British Journal of Social Work 46/5 (July 2016), 1394–1410. https://doi.org/10.1093/bjsw/bcv080
Jung, Carl Gustav. L’Homme a la Découverte de Son Âme. (Traduit par. C. Cahen). Paris: Albin Michel, 1987.
Jung, Carl Gustav. Psychologie et Religion. (Traduit par. M. Bernson- C. Cahen). Paris: Buchet- Chastel, 1958.
Joseph, Stephen - Linley, P. Alex. “Positive Adjustment to Threatening Events: An Organismic Valuing Theory of Growth Through Adversity”. Review of General Psychology 9 (2005), 262-280.
Joseph, Stephen. “Growth Following Adversity: Positive Psychological Perspectives on Posttraumatic Stress”. Psychological Topics 18 (2009), 335-344.
Kara, Seyfullah. “İfk Hadisesi’nde Hz. Âişe”. Mü’minlerin Annesi Hz. Âişe. (Uluslararası Sempozyum Bildirileri) ed: Ali Aksu. 33-42. Sivas: Pikatron Medya, 2017.
Klineberg, Otto. Psychologie Sociale. (Traduction de: R. Avigdor-Coryell), Paris: PUF, 1967.
Koutroubas, Virginia – Galanakis, Michael. “Bandura’s Social Learning Theory and Its Importance in the Organizational Psychology Context”. Psychology Research 12/6 (June 2022), 315-322. 10.17265/2159-5542/2022.06.001
Köksal, M. Âsım. İslam Tarihi. 18 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1987.
Kula, M. Naci. Bedensel Engellilik ve Dinî Başa Çıkma. İstanbul: DEM Yayınları, 2005.
Kummî, Ebü’l-Hasan. Tefsîru’l-Ḳummî. 3 Cilt. Kum: Müessesetü’l-İmâm el-Mehdî, 2014.
Lefebvre, Georges. The Great Fear of 1789: Rural Panic in Revolutionary France, Londra: 1973.
Leyens, Jacques-Philippe vd. Stéréotypes et Cognition Sociale. (Traduction de: G. Schadron) Sprimont: Mardaga, 1996.
Lippmann, Walter. Public Opinion. New York: Harcourt Brace, 1922.
Nedvî, Seyyid Süleyman. Hz. Âişe. çev. Ahmet Karataş. İstanbul: Timaş Yayınları, 2004.
Noelle-Neumann, Elisabeth. Kamuoyu Suskunluk Sarmalının Keşfi. çev. M. Özkök. Ankara: Dost Kitabevi, 1995.
Noland, Richard W. “Psikotarih: Teori ve Pratik”. çev. Mustafa Alican. Tarih Okulu Dergisi VI (Ocak-Nisan 2010), 95-123.
McDonald, Ana Wong - Grouch, Richard L. “Surrender to God: An Additional Coping Style?” Journal of Psychology and Theology 28/2 (2012), 149-161. 10.1177/009164710002800207
Maisonneuve, Jean. La Psychologie Sociale. Paris: PUF, 1988.
Pargament, Kenneth I. “God Help Me: Toward a Theoretical Framework of Coping for the Psychology of Religion”. Research in the Social Scientific Study of Religion 2 (1990), 195-224. https://doi.org/10.1007/BF00938065
Pargament, Kenneth I., Spiritually Integrated Psychotherapy Understanding and Addressing the Sacred, New York: The Guilford Press, 2007.
Pargament, Keneth I. - Abu-Raiya, Hisham. “A Decade of Research on The Psychology of Religion and Coping: Things We Assumed and Lessons We Learned”. Psyke - Logos 28/2 (2007), 742-766.
Pargament, Kenneth I., The Psychology of Religion Coping: Theory, Research, Practice. New York: The Guılford Press, 2001.
Rahman, Afzalur. Siret Ansiklopedisi. çev. Mustafa Aykaç vd. 6 Cilt. İstanbul: İnkılab Yayınları, 2. Baskı, 1996.
Resuloğlu, Hamza. İfk Hadisesi ve Sahabe Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi. Afyon: Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
Ross, Lee. “The İntuitive Psychologist And His Shortcomings: Distorsions İn The Attribution Process”. In: L. Berkowitz (Ed.), Advances in Experimental Social Psychology 10 (1977), 173-220. https://doi.org/10.1016/S0065-2601(08)60357-3
San‘ânî, Abdurrezzâk. el-Musannef, V, Beyrut: Mektebu’l-İslamiyye, 1773.
Sarıçam, İbrahim. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Baskı, 2004.
Seligsohn, Max. “Âişe”. İslam Ansiklopedisi (MEB). 1/229-230. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1978.
Stroms, M. D. “Enregistrement Video Et Processus D’attribution: Changement De Point De Vue De L’acteur Et De L’observateur”. In: Jean-Claude Deschamps - A. Clémens (Eds.), L’Attribution Causalité et Explication au Quatidien (1990), 139-161.
Şerif, Muzaffer – Şerif Carolyn W. Sosyal Psikolojiye Giriş. II Cilt. çev. Mustafa Atakay, Aysun Yavuz. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.
Tekkoyun, Ali. Oryantalistlerin Hz. Âişe Anlatımlarına Metodolojik Bir İnceleme: Evlilik Yaşı ve İfk Hadisesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
Tokur, Behlül. Stres ve Din. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2. Baskı, 2018.
Vâkıdî, Muhammed. Hz. Peygamber’in Savaşları (Kitâbu’l-Megâzî). 2 Cilt. Tahkik: Marsden Jones. çev. Musa K. Yılmaz. İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2014.
Vallerand, Robert. J. “Les Attributions en Psychologie Sociale”. R. J. Vallerand (Ed), Les Fondements de la Psychologie Sociale (1994), 261-326.
Vinsonneau, Geneviève. Culture et Comportement. Paris: Armand Colin, 1997.
Vygotsky, Lev S. Düşünce ve Dil. çev. S. Koray. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 2. Baskı, 1998.
Yapıcı, Asım. “Fiziksel ve Sosyal Hadiselere Sebep Atfetmede Dinin Rolü”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (Ocak-Haziran, 2003), 126-165.
Yapıcı, Asım. Din Kimlik ve Ön Yargı: Biz ve Onlar. Adana: Karahan Kitabevi, 2004.
Yapıcı, Asım. Toplumsal Cinsiyet Din ve Kadın. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2016.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili, 6 Cilt. haz: Asım Cüneyd Köksal, Murat Kaya, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2022.
Yıldız, Tuba. Nur Suresinde Geçen İfk Hadisesinin Ahlak Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi. Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
Yılmaz, Sema - Kalli, Halit. “İfk Hadisesini Ahlaki Panik Teorisi Ve Psikotarih Işığında Yeniden Ele Almak”. Tokat İlmiyat Dergisi 11/1 (Haziran 2023), 367-390. https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1266184
Yzerbeyt, Y. Vincent - Schadron, Georges. “Stéréotypes et judgement sociale”. R. Y. Bourhis - J.-P. Leyens (Eds), Stéréotypes Discrimination et Relations Intergroupes (1994), 127-160.
Zerkeşî, Bedruddîn. Hz. Âişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler. çev. Bünyamin Erul. Ankara: Otto, 5. Baskı, 2012.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Hatice Erdoğan, Asım Yapıcı
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
