Hz. Peygamber’in Dezavantajlı Toplumsal Gruplarla Kurduğu İletişim: Empatik ve Kapsayıcı Bir Yaklaşım
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15768252Anahtar Kelimeler:
İslam Tarihi, Hz Peygamber, Dezavantajlı Gruplar, İletişim Dili, Empati.Özet
Bu araştırma, Hz. Peygamber’in dezavantajlı toplumsal gruplarla kurduğu iletişim biçimini empati ve kapsayıcılık bağlamında incelemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Tarih boyunca yetimler, engelliler, köleler, kadınlar, yaşlılar ve yoksullar gibi toplumsal grupların maruz kaldığı dışlanma ve ayrımcılık olguları, çalışmanın temel motivasyonunu oluşturmuştur. Hz. Peygamber’in sözlü ve sözsüz iletişim pratiklerinin, modern toplumlarda sosyal adalet, insan onuru ve eşitlik ilkeleri çerçevesinde nasıl bir model sunduğu araştırmanın ana problematiğini teşkil etmektedir. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmış; güvenilir hadis kaynakları, siyer kitapları ve modern akademik çalışmalar içerik analizi yöntemiyle taranmıştır. Özellikle sözsüz iletişim unsurlarına, beden dili, jest, mimik ve ses tonu gibi faktörlere özel önem verilmiştir. Hz. Peygamber’in iletişim pratikleri, birey merkezli ve duygusal zekâ odaklı bir yaklaşımla değerlendirilmiştir. Araştırma Hz. Peygamber’in dezavantajlı gruplarla kurduğu iletişimde nasıl bir empatik ve kapsayıcı model geliştirdiğini ve bu model günümüz iletişim yaklaşımlarına nasıl ışık tutmasına odaklanmaktadır. Çalışmanın sınırlılıkları, kaynakların tarihsel bağlama göre yorumlanmak zorunda olması ve incelenen iletişim örneklerinin yalnızca belirli dezavantajlı gruplarla sınırlı tutulmasıdır. Ayrıca, araştırmada daha çok bireysel iletişim örneklerine odaklanılmış, siyasi veya kurumsal düzenlemeler kapsam dışında bırakılmıştır. Çalışmanın özgün değeri, Hz. Peygamber’in iletişim pratiğini yalnızca dini-tebliğ bağlamında değil; modern sosyal hizmet, empatik iletişim, insan hakları ve sosyal psikoloji perspektifleriyle ele alarak disiplinlerarası bir analiz sunmasıdır. Temel bulgular, Hz. Peygamber’in yetimlerle koruyucu ve onurlandırıcı bir ilişki kurduğu; engellilere toplumda aktif roller verdiği; kölelik sistemini ahlaki dönüşümle zayıflattığı; yoksullara yardım ederken onurlarını koruduğu; kadın ve çocuklara birey statüsü tanıdığı; yaşlı bireyleri ise bilgelik ve danışmanlık makamında değerlendirdiği yönündedir. Beden dili, ses tonu ve sözsüz iletişim unsurlarının da bu süreçlerde önemli bir yer tuttuğu tespit edilmiştir. Araştırmanın sonuçları, Hz. Peygamber’in empatik ve kapsayıcı iletişim modelinin, günümüz toplumlarında dezavantajlı gruplara yönelik hak temelli ve şiddetsiz iletişim stratejileri geliştirilmesi açısından güçlü bir tarihsel ve etik referans sunduğunu göstermektedir. Onun insan merkezli ve bütüncül iletişim tarzı, bireysel ilişkilerden sosyal politikalara kadar geniş bir yelpazede örnek alınabilecek bir model ortaya koymaktadır.
Referanslar
Aktan, Hamza. “Hz. Peygamber Döneminde Kölelik Olgusu ve İnsan Özgürlüğüne Kur’anî Yaklaşım”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2001), 59-79.
Avcı, Gül Rabia. “İslam’da Kadın”. Genç Atabe Dergisi 3 (2022), 45–48.
Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rifeti, ts., V/411.
Bayram, Halime. “Hz. Peygamber’in (Sav) Kadın Dindarlığına Dair Uygulamaları”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2015), 85–96.
Baysal, Zehra. Hz. Peygamberin Örnekliğinde Sözsüz İletişim. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
Berki, Şakir. “İslam Hukukunda Adalet Esasları ve Adalet Teşkilatı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1–4 (1960), 35–43.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (256/870). et-Târihu’l-Kebîr, Haydarâbâd 1941.
Buhârî, Muhammed b. İsmâil. el-Câmiʿu’s-Sahîh (Sahîh-i Buhârî), thk. Muhammed Zühaylî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
Çakmak, Mustafa. Çağdaş Batı ve İslam Düşüncesinde Dinsel Kapsayıcılık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2014.
Çolak, Fatma Nesibe - Cansu Kaya. “August Bebel’in Düşünce Dünyasından Bir Kesit: Din, İslam ve Hristiyanlık Üzerine Değerlendirme”. Akademik Hassasiyetler 11/26 (2024), 347–371.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân. Sünen, thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârimî, Beyrut: Dâru'l-Muayyed, 1987.
DeVito, Joseph A. The Interpersonal Communication Book, Instructor 1/18 (2019), 521–532.
Dikmen, Hamit. “Hz. Peygamber’de Hoşgörü Ve İnsan Sevgisi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 3/2 (Haziran 2003), 129-138.
Dinçer, Süleyman. “Hz. Muhammed (Sav) Döneminde Çok Kültürlü Toplumsal Yapısıyla Medine’de ‘Birlikte Yaşama Modeli’nin Temelleri”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/2 (2020), 1248–1259.
Recep Erkocaaslan, “Kur'ân'da İsmi Zikredilen Tek Sahâbî Zeyd B. Hârise'nin Hayatı, Şahsiyeti ve İslâm'a Hizmetleri”,Journal of International Social Research 11/56 (2008), 986-991.
Erul, Bünyamin. “Zeyd b. Hârise” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2013, 44/319-320.
Eşʿas, Ebû Dâvûd, Süleyman. Sünen, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, Beyrut: Dâru İhyâi’s-Sünne, ts.
Fayda, Mustafa. "Bilâl-i Habeşî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1992, 6/152-153.
Fiske, John. İletişim Çalışmalarına Giriş. çev. Süleyman İrvan, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2003.
Haccâc, Müslim b. el-Câmiʿu’s-Sahîh (Sahîh-i Müslim), thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Heysemî, Ali b. Ebî Bekr. Mecmaʿu’z-Zevâid ve Menbaʿu’l-Fevâid. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdulmelik bin Hişâm el-Himyeriy. es-Siretü'n-Nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekâ, İbrahim Ebyarî, Abdu’l-Hafiz Şelebî. Beyrut: Daru İbni Kesir, 2005.
İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd. Sünen, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1961.
İbn Sa’d, Muhammed b. Sa'd. Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1957.
Kandemir, Emrah. “Bir Davetçi Olarak Hz. Muhammed’in (Sav) Rehberliğinde Din Görevlisinin İletişim Dili” Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi 4 (2023), 93–112.
Karakuş, Züleyha. “Hz. Peygamber’in Köle ve Cariyeleri”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
Kirici, Enes Hamza. Hz. Muhammed’in İkili İlişkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Erzurum Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
Koç, Yusuf. “Danışan Merkezli Manevi Danışmanlık Örneği Olarak İslam Peygamberi Hz. Muhammed’in Uygulamaları”. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi 2 (2020), 159–200.
Kula, Naci. “Engelli Birey ve Ailelerinin Yaşantılarında Hz. Muhammed’in Örnekliği (Çorum Örneği)”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/3 (2011), 163–194.
Kur’ân Yolu. Erişim 16 Nisan 2025. https://kuran.diyanet.gov.tr
Lucas, Stephen E. - Stob, Paul. The Art of Public Speaking, New York: McGraw-Hill, 2020.
Macit, Yusuf. “Beden Dili: Hz. Peygamber Örneği”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (2012), 29–44.
Mahmudov, Elşad. “Zâtüsselâsil Seriyyesi”. İslâm Ansiklopedisi, (İstanbul: TDV Yay., 2013), 44/153-154.
McQuail, Denis - Sven Windahl. Communication Models for the Study of Mass Communications. London: Routledge, 2015.
Metin, İsmail. “Hz. Peygamber’in Çocukları Şiddet, İhmal ve İstismardan Korumaya Yönelik Tutumu”. Uluslararası Mevlid-i Nebi Sempozyumu, Mevlid-i Nebi Sempozyumu, Peygamberimiz ve Çocuk. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
Metin, İsmail. “İslâm Öncesi Araplarda Evlilik Ritüelleri ve Aile Kurumuna Bakış”. Tokat İlmiyat Dergisi 10/2 (Aralık 2022). https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1179643
Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Nesâî, Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî, thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1991.
Özenç, Fikret. “Dini Çeşitlilik Açısından Siyer Öğretimi”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2019), 7–18.
Rosenberg, Marshall B. - Eisler, Riana Life-Enriching Education: Nonviolent Communication Helps Schools Improve Performance, Reduce Conflict, and Enhance Relationships. PuddleDancer Press, 2003.
Rogers, Carl R. “The Necessary and Sufficient Conditions of Therapeutic Personality Change”. Journal of Consulting Psychology 21/2 (1957), 95-103.
Selek Öz, Cihan - Serdar Orhan. “Özürlü İstihdam Yöntemlerinin Uygulanabilirliği Üzerine Bir Değerlendirme”. Çalışma İlişkileri Dergisi 3/2 (2012), 36–48.
Şaka, Fuat. “Hz. Muhammed (Sas)’in Yetimlerle İlişkisi”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
Telli, Hasan. “Çocuk ve Ölüm Bağlamındaki Olaylara Hz. Peygamber’in Yaklaşımı”. Uluslararası Mevlid-i Nebi Sempozyumu, İslâm ve Çocuk Tebliğler Kitabı. Şanlıurfa: H. Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., 2021.
Tirmizî, Ebû İsa. Sünen, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
Toğrul, Hüseyin. “Hz. Muhammed ve İletişim”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
Turner, John C. - Tajfel, Henri. “The Social Identity Theory of Intergroup Behavior”. Psychology of Intergroup Relations 5 (1986), 7–24.
Ürker, Şule. “Türk Mevzuatında Özürlülük Terminolojisi”. OZ-VERI 7/1 (2010), 1583-1592.
Yakut, Kübra. Değerler Eğitiminde Örnek Bir Model: “Hz Muhammed”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, 2023.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Hüsnü Tarık KARAGÖZ, Erşahin Ahmet AYHÜN
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
