The Relationship Between Fact-Value Dichotomy and Positivist Thought in the Context of Historical Process and Conceptual Interaction
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15733659Keywords:
Sociology of Religion, Fact, Value, Dichotomy, Age of Enlightenment, Positivist Approach, Value-Free Sociology.Abstract
Sosyoloji bilimi, sosyal bilimler arasında bilimsel bağımsızlığını en son kazanan bilimlerden biridir. İlk insandan günümüze, sosyal problemlerin ve hadiselerin var olageldiğini söylemek yanlış olmaz. Bu gerçeklik bize sosyal hadiseler üzerine mantık yürütmenin neredeyse insanlık tarihiyle aynı zamana dayandığını düşündürmektedir. Sosyoloji, insanı ve insan ilişkilerini inceleme ve araştırma konusu olarak seçmiştir. Bu özelliğinin yanında, konu ve muhtevası gereği tarihin ilk çağlarına kadar uzanan problem ve tartışmalar, bilimsel araştırma ve inceleme yöntemlerine sahiptir. Bu durum sosyolojinin konu olarak sınırsız problem çeşitliliğini de barındırmaktadır. Sosyologlardan bazıları güncel problemleri incelerken, bazıları ise daha eski toplumsal problemler üzerine durmayı tercih etmiştir. Sosyolojik problemlerden çok azı tarihin her döneminde dikkatleri üzerine çekmeyi başarmış ve bilim dünyasında diğer sosyolojik konulara nazaran oldukça fazla ilgi odağı haline gelmiştir. Olgu-değer dikotomisi bilimsel bilginin doğruluğu, kesinliği ve değişmezliği durumu karşısında bilim dünyasında dikkatleri üzerine çekmeyi başarnış ender sosyolojik konulardan bir tanesidir. Aydınlanma çağı ve pozitivist bakış açısının bilim dünyasında yükselmesi geleneksel bilim anlayışı (değer) temelli bakış açısını, modern ve rasyonel bilim anlayışına (olgu) temelli yaklaşıma doğru değiştirmeye başlamış ve devamında olgusal/nesnel gerçekliğin sosyolojik araştırmalarda da temel kabulle ele alınması konusunda sosyal bilimler gündemini etkisi altına alarak şekillendirmiştir. Bu çalışma, olgu-değer dikotomisinin felsefî ve tarihsel arkaplanına bir ışık tutarak dikotomi tarihinde öncü filozofların olgu ve değer konusuna bakış açılarını gözler önüne sermeyi, “olgu-değer” ve “değerden bağımsız sosyoloji” görüşü hakkında deytaylı inceleme yaparak açıklamayı amaçlamaktadır.
References
Akalın, Kürşat Haldun. “Max Weber’in Sosyoloji Kuramında Toplumsal Faaliyet Tarzı ve Kültürel Değer İlişkisi”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 25 (2009), 161-174.
Aksan, Gamze. “Max Weber ve Değerler Sosyolojisi: Bir Metodolojik İkilemin Düşündürdükleri”. Selçuk Üniversitesi edebiyat Fakültesi 35 (2016), 427-446.
Aron, Raymond. Sosyolojik Düşüncenin Evreleri. ed. Korkmaz Alemdar. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 2000.
Arslantürk, Zeki - Amman, M.Tayfun. Sosyoloji; Kavramlar, Kurumlar, Süreçler, Teoriler. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2011.
Balkız, Bekir. “Frankfurt Okulu ve Eleştirel Teori: Sosyolojik Pozitivzmin Eleştirisi”. Sosyoloji Dergisi 12-13/1 (2004), 135-158.
Bendix, R. Max Weber An Intellectual Portrait. New York: Methuen & Co, 1966.
Bircan, Hasan Hüseyin. “Felsefede Değerler Problemi”. Değerler Blançosu Felsefe, Sosyoloji, Kamu, Eğitim. 11-36. Konya: Çizgi Kitabevi, 2015.
Blum, Fred. H. “Max ‘Weber’s Postulate of “Freedom” From Value Judgments’”. American Journal of Sociology 50/1 (1944), 46-52.
Bottomore, Tom - Nisbet, Robert. Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi. ed. Mete Tunçay - Uğur Aydın. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2019.
Büyükdüvenci, Sabri. “Postmodern Anlayışta Ahlâk Sorunu”. Felsefe Dünyası Dergisi 23/1 (1997).
Çüçen, Abdülkadir. “Modern Bilimin Öncüleri: Francis Bacon”. Felsefe Dünyası Dergisi1 18/1 (1995).
Durkheim, Emile. Toplum Bilimsel Yöntemin Kuralları. ed. Cemal Bali Akal. İstanbul: Engin Yayıncılık, 1995.
Durkheim, Emile. İntihar, çev. Özer Ozankaya (Ankara: İmge Kitabevi, 1992).
Giddens, Anthony. Sosyolojik Yöntemin Yeni Kuralları. ed. Ümit Tatlıcan - Bekir Balkız. Ankara: Vadi Yayınları, 2012.
Hume, David. A Treatise of Human Nature. ed. L.A Selby-Bigge. Oxford: Clarendon Press, 1978.
Jenks, Chris. Temel Sosyolojik Dikotomiler. ed. İhsan Çapçıoğlu. Ankara: Atıf Yayınları, 2014.
Kılıç, Recep. “Olgu ve Değer Problemi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35/1 (1996), 355-402.
Korkmaz, Arif. “Değerler Sosyolojisi”. Toplum Bilimleri Dergisi 7/14 (2013), 51-77.
Maggee, B. Yeni Düşün Adamları. İstanbul, 1979.
Morris, Charles. Varieties of Human Value. Chicago: The Universty of Chıcago Press, 1956.
Nowell-Smith, P.H. Ethics. London, 1954.
Ozansoy, Cüneyt. “Bilimde Değer Sorunu ve Pozitivizm Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 01/1 (1998), 37-48.
Özensel, Ertan. “Sosyolojik Bir Olgu Olarak Değerler”. Değerler Eğitimi Dergisi 1/1 (2003), 217-239.
Özlem, Doğan. “Değerler Sorununda Nesnelcilik/Mutlakçılık ve Öznelcilik/Rölativizm Tartışması Üzerine”. Biilgi ve Değer, Muğla Üniversitesi Felsefe Bölümü Sempozyum Bilidirileri Kitabı. Ankara: Vadi Yayınları, 2002.
Özlem, Doğan. Max Weber’de Bilim ve Sosyoloji. ed. Yasin Sofuoğlu. İstanbul: Notos Kitap Yayınevi, 2017.
P.H. Nowell-Smith. Ethics. London: 1954.
Rıtzer, George - Stepnisky, Jeffery. Çağdaş Sosyoloji Kuramları ve Klasik Kökenleri. ed. Irmak Ertuna Howisın. Ankara: De Ki Basım Yayım, 2019.
Rıtzer, George - Stepnisky, Jeffery. Modern Sosyoloji Kuramları. ed. Himmet Hülür. Ankara: De Ki Basım Yayım, 2018.
Rıtzer, George - Stepnisky, Jeffery. Sosyoloji Kuramları. ed. Himmet Hülür. Ankara: De Ki Basım Yayım, 2018.
Sabia, D.R.Jr - Wallulis, J. Changing Social Science: Critical Theory and Other Critical Perspectives. Albany: State Uni. of New York Press, 1983.
Sosyolojik Bakış ve Araştırmalar Platformu. "Sembolik Toplum Modeli". Erişim 01.02.2025. https://tekniksosyoloji.wordpress.com/?s=sembolik+toplum+modeli
Schwartz, Shalom H. “An Overview of the Schwartz Theory of the Basic Values”. Online Readings in Psychology and Culture 2/1 (2012), 1-20.
Şen, Hasan. “Klasik Dönem Sosyolojinin Politik Muhtevası ve Bunun Nedenleri”. Liberal Düşünce 16/65 (2011), 179-189.
Ülken, Hilmi Ziya. Felsefeye Giriş. Ankara: Mars T. ve S.A.Ş Matbaası, 1958.
Ülken, Hilmi Ziya. Varlık ve Oluş. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
Ünlüsoy, Abdullah. “İnsan Bilimlerinde Olgu-Değer Ayrımının Meydana Getirdiği Problemler”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6/1 (2017), 234-252.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 İhsan ÇAPÇIOĞLU, Abdülkadir CANSIZ
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
