Mısır’dan Dünyaya Bakmak: İbn Abdülhakem ve Fütûhu Mısr Adlı Eseri
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.10433027Anahtar Kelimeler:
İslam Tarihi, İbn Abdülhakem, Fütûh, Mısır, Tarih, Mağrib, EndülüsÖzet
Mısır, Mağrib ve Endülüs tarihi hakkında bilinen en eski eser, İbn Abdülhakem’in Fütûhu Mısr ve ahbâruhâ adlı eseridir. Eser bu özelliğinden dolayı kendisinden sonra gelen müellifler için vazgeçilmez bir kaynak olmuştur. Bu çalışmada müellifin hayatı hakkında bilgi verilmeye çalışılmış, eserin dikkatlice okunmasıyla başta üslup ve içerik olmak üzere farklı yönlerden değerlendirilmesi ve tanıtılması amaçlanmıştır. Yine müellifin naklettiği bilgilerin kaynakları ve sonraki dönemde onu kaynak olarak kullanan, ona atıflarda bulunan diğer müellifler tespit edilmeye çalışılmıştır. Yöntem olarak öncelikle eserin farklı nüshaları gözden geçirilerek içeriği tespit edilmiştir. Daha sonra müellifin izlediği tarih metodu, rivayetleri ifade tarzı, kullandığı dil ve üslup gibi konular ele alınmıştır. Bunun yanında çalışmada İbn Abdülhakem döneminde Mısır’daki tarih anlayışına yer verilmiş, çeşitli yönlerden eserin değerlendirilmesi yapılarak önemi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sonuçta Fütûhu Mısr ve ahbâruhâ adlı eserin Müslüman Tarih yazıcılarının genel yöntemi çerçevesinde Hz. Âdem’den başlatılmış, Mısır merkezli yerel tarih eseri olarak hazırlanmış olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanında eserin satır aralarında başka yerlerde bulamayacağımız orijinal ve ilginç ayrıntı bilgilere yer verildiği, özellikle Mısır, Mağrib, Endülüs’ün fetih süreci ve Berberîler hakkında önemli detaylar aktarıldığı görülmüştür. Eser, kendisinden sonraki müellifler için önemli bir kaynak olmuştur.
Referanslar
Abdullah b. Hamûd b. Muhammed el-Muhallefî. El-Ehâdîsü’l-Merfû‘atü’l-Vâride fî Kitâbi Fûtühu Mısr ve ahbâruhâ li İbn-i Abdilhakem. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmî, Külliyetü Usûlü’d-Dîn, Doktora Tezi, 1425/2004.
Aydemir, Abdullah. Tefsirde İsrâiliyyat, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 1979.
Çelebi, Kâtib. Keşfü’z-zunûn. thk. Şerafeddin Yaltkaya. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Turâsi’l-Arabî, 1941.
Dönmez, İbrahim Kâfi. “Şer‘u men kablenâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/15-19. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Ebû Hâtim er-Râzî, Ebû Hâtim Muhammed b. İdrîs b. Münzir er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî el-Yemânî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1372/1953.
Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. sad. Komisyon. 10 Cilt. İstanbul: Zehraveyn Yayınları, 1992.
Erdem, Sargon. “Amâlika”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/556-558. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî. Tefsîr-i Kebîr(Mefâtîhu’l-gayb). trc. Komisyon. 23 Cilt. Ankara: Huzur Yayınevi, 1989.
Günaltay, Şemdeddin. İslâm Tarihinin Kaynakları Tarih ve Müverrihler. İstanbul: Endülüs Yayınları, 1991.
Gürkan, Salime Leyla. İbrâhim’den Ezra’ya İsrâiloğulları Tarihi. 2. Basım. İstanbul: İSAM Yayınları, 2019.
Harman, Ömer Faruk. “Tübba‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/455-456. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Harman, Ömer Faruk. “Yûsuf‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/1-5. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Hatiboğlu, İbrahim. “İsrâiliyat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/195-199. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
İbn Abdülhakem, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillâh b. Abdilhakem el-Mısrî el-Kureşî. Fütûhu Mısr ve ahbâruhâ. thk. Hamâhullah Vulid es-Sâlim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1433/2012.
İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî eş-Şâzelî. el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-mecîd. trc. Dilaver Selvi. 11 Cilt. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2011.
İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân b. Gālib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muherrerü’l-Vecîz. thk. Heyet. 8 Cilt. Katar: Vüzerâtü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1428/2007.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî, thk. Heyet, Tehzîbü’t-Tehzîb. 15 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1414/1993.
İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr b. Hallikân el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtü’l-a‘yân. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1398/1978.
İbn Hişam, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî. es-Sîretü’n Nebeviyye. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1410/1990.
İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî. Siyer. çev. Sezai Özel. İstanbul: Akabe Yayınları, 1988.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. el-Maârif, thk: Servet Ukkâşe. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif. 1417/1996.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. Kitâbüt-Tabakâti’l-Kebîr. thk: Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü'l-Hancî, 1421/2001.
İsmail Paşa, Bağdatlı. Hediyyetü’l-‘ârifîn, esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. thk. Kilisli Rıfat Efendi & İbnülemin Mahmud Kemal İnan & Avni Aktuç. 2 Cilt. İstanbul: Müessesetü’t-Târihu’l-Arabî, 1991.
Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsiri. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 7. Basım, 2020.
Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn, 4 Cilt. Dımaşk: Müessesetü’r-Risâle, 1376/1957.
Köse, Saffet. “Abdullah b. Abdülhakem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/276-277. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Kuzgun, Şaban. “Hâcer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/431-433. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Özkuyumcu, Nadir. “İbn Abdülhakem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/278-279. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Pala, İskender. Andiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Kültür Bakanlığı Yayınları: Ankara, 1989.
Seyyid, Abdüsselâm. Mevsûa‘tü Ulemâi’l-Arab. Umman: el-Ehliyetü Linneşri ve’t-Tevzi‘, 2005.
Sezgin, Fuad. Târîhu’t-Turâsi’l-Arabî. çev. Fehmî Ebü’l-Fazl & Mahmûd Fehmî Hicâzî. 2 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-âmme li’l-kitâb, 1387/1977.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî. Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meâ‘fir, 1387/1967.
Yücesoy, Hayrettin. “Mihne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/26-28. İstanbul: TDV Yayınları, 2020.
Ziriklî, Hayreddin. el-A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlmu Li’l-melâyîn, 15.Basım, 1423/2002.
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Sabır Korkmaz, Adnan Adıgüzel
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
