Tahâvî’nin Resmü’l-Mushaf Meselesine Bakışı

Yazarlar

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.14181062%20

Anahtar Kelimeler:

Kıraat İlmi, Tahâvî, Müşkilü’l-âsâr, Cem‘, Resmü’l-mushaf

Özet

Ebû Ca‘fer et-Tahâvî’nin Şerhu müşkili’l-âsâr isimli eseri, rivayetlerde geçen tartışmalı konuları değerlendirirken resmü’l-mushaf ile ilgili meselelere de bir müşkil olarak yer vermektedir. Mevzubahis konuya onun sadece adı geçen eserinde tesadüf edilmektedir. Ehl-i sünnet akaidinin inşasındaki rolü ve kıraat ilmindeki seçkin yeri hasebiyle Tahâvî’nin değerlendirmeleri bu alanla ilgilenler için önem arz etmektedir. Müellif zaman zaman farklı başlıklar altında resmü’l-mushafa dair meselelere değinse de ilgili değerlendirmeler genelde belli başlıklar altında toplanmıştır. Onun bu konuda yazdıkları altı başlık altında incelenmiştir. Tahâvî Hz. Osman zamanına kadarki süreçte özellikle Hz. Ebû Bekir dönemindeki Kur’an kitâbetine ve resmî bir mushafın yazımını gerekli kılan olaylara temas etmektedir. Resmü’l-mushaf meselesindeki sahâbe icmâsının hüccetliğine vurgu yapan müellif, bu konuda âhâd haberlere tâbi olanların yanlış yolda olduğunu, bir delile dayanmadan mushaf hattına aykırı okuyuşların peşinden gidenlerin ise apaçık mürted olduğunu ısrarla söylemektedir. Şerhu müşkili’l-âsâr’da resmü’l-mushafa uygun olan okuyuşlara ve bu bağlamdaki kıraatlere örnekler verilmekte, kıraat imamlarının hatta muhalif olmayan tercihlerinin Kur’an olduğu vurgulanmaktadır. Kıraat imamları ise diğer sahih kıraati tercih eden kurrâya baskı yapmamıştır

Referanslar

Ahmed, Abdullah Nezîr. Ebû Ca’fer et-Tahâvî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1991.

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.

Akaslan, Yaşar. “Resmü’l-Mushaf Literatürü Açısından Kâsım b. Fîrruh eş-Şâtıbî’nin ‘Akîletü Etrâbi’l-Kasâid fî Esne’l-Mekâsıd’ı”. Trabzon İlahiyat Dergisi 10/1 (2023), 255-277. https://doi.org/10.33718/tid.1232794

Akcan, Resul. Mushaf İmlâsının İrfânî Yorumu -Merrâkuşî Örneği-. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2022.

Altıkulaç, Tayyar. el-Mushafu’ş-Şerîf (Medine 1). 2 Cilt. İstanbul: IRCICA-İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2020.

Altıkulaç, Tayyar. Günümüze Ulaşan Mesâhif-i Kadîme: İlk Mushaflar Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: IRCICA-İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2015.

Aytekin, Arif. “el-Akīdetü’t-Tahâviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/259-260. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.

Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Câmi‘ li-ahlâkı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi‘. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1983.

Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd ev Medîneti’s-selâm. thk. Mustafa Abdülkadir ‘Atâ. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417.

Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed Basrî. el-İntisâr li’l-Kur’ân. thk. Muhammed İsâm el-Kudât. Amman/Beyrut: Dâru’l-Feth/Dâru İbn Hazm, 2001.

Başal, Abdulhalim. Endülüs’te Kıraat İlmi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.

Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şuabü’l-îmân. thk. Abdulâlî Abdülhamid Hamid. 14 Cilt. Bombay: Mektebetü’r-Rüşd, 1423.

Bostan, Osman. “Mushaf’ın Tarihi Süreç İçerisinde Geçirdiği Tasnifler”. 13. Uluslararası Kültür, Medeniyet ve Sosyal Bilimler Sempozyumu. ed. Abdüsselam Ali Ahmed. 101-106. Mısır: İKSAD Yayınları, 2023.

Buhârî, Hasan b. Abdülhamid b. Abdülhakim. Menhecü’l-imâm et-Tahâvî. Mekke: Ümmü’l-kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 1422.

Çetin, Nihad M. “Arap (Dil)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 276-309. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.

Dağ, Mehmet. “Kırâat İlminde Şâzz Kavramı -Kavramın Anlamsal Dönüşümü ve Gerçek Anlamının Tespitine Dair-”. Marife: Bilimsel Birikim (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi) 7/2 (Ekim 2007), 57-110.

Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd b. Osman. Câmi‘u’l-beyân fi’l-kırââti’s-seb‘i’l-meşhûre. ed. M. Kemal Atik. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1420.

Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd b. Osman. el-Muhkem fî ‘ilmi nakti’l-mesâhif. thk. Gânim Kaddûrî el-Hamed. Beyrut/Dımaşk: Dâru’l-Gavsânî li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 2017.

Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd b. Osman. el-Mukni‘ fî ma‘rifeti mersûmi mesâhifi ehli’l-emsâr ma‘a Kitâbi’n-nakd. thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâtü’l-Ezheriyye, ts.

Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed el-Bennâ. İthâfü fuzalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erba‘ate ‘aşer. thk. Enes Mehre. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1427.

Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuha: Sünenü Ebî Dâvûd. 23 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.

Gezer, Süleyman. Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Kur’an. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2015.

Hamed, Gânim Kaddûrî. Resmü’l-Mushaf: dirâse lugaviyye târihiyye. Bağdad: el-Lecnetü’l-vataniyye li’l-ihtifâl, 1982.

Hamîdullah, Muhammed. Kur’ân-ı Kerîm Tarihi: Özellikleri, Tedvini, Türkçe ve Batı Dillerine Yapılan Tercümeleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 1993.

Hârûf, Muhammed Fehd. el-Müyesser fi’l-kırââti’l-‘aşre’l-mütevâtire min tarîki Tayyibeti’n-neşr ve’l-kırââti’l-erba‘a’ş-şâzze ve tevcîhühâ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1441.

Havuz, Hasan Hüseyin. “Âsım Kıraatinin Senedi ve Şu’be-Hafs Rivayetlerinin Temellendirilmesi”. Balıkesir İlahiyat Dergisi 12 (29 Aralık 2020), 105-128.

İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu medîneti Dimaşk. thk. Muhibbüddin Ebî Saîd Ömer b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.

İbn Ebî Dâvûd, Abdullah b. Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî. Kitâbü’l-Mesâhif. thk. Muhammed b. ‘Abde. Kahire: el-Fârûk el-Hadîse, 1423.

İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavviz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.

İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Lisânü’l-mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Mektebü’l-matbuati’l-İslâmiyye, 2002.

İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâu ebnâi’z-zamân. thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1398.

İbn Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn Kasım b. Abdullah. Tâcü’t-terâcim. thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1413.

İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Musa b. el-Abbas et-Temîmî. Kitâbü’s-seb‘a fi’l-kırâât. thk. Şevkî Dayf. Mısır: Dâru’l-Maârif, 1400.

İbn Yûnus, Ebû Saîd Abdurrahman b. Ahmed es-Sadefî el-Mısrî. Târîhu İbn Yûnus es-Sadefî. thk. Abdülfettah Fethî Abdülfettah. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421.

İbn-i Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed Hadramî. Mukaddime. çev. Halil Kendir. 2 Cilt. Ankara: Yeni Şafak, 2004.

İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Zekeriyya Umeyrât. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 4. Basım, 2011.

İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. el-Beyân fî hattı mushafi Osmân. thk. Gânim Kaddûrî el-Hamed. Dımaşk: Dâru’l-Gavsânî, 1438.

İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. 3 Cilt. b.y.: Mektebetü İbn Teymiyye, 1351.

İbnü’l-Faradî, Ebü’l-Velîd Abdullah b. Muhammed b. Yûsuf el-Kurtubî. Târîhu’l-‘ulemâi ve’r-ruvâti li’l-‘ilmi bi’l-Endelüs. 2 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 2. Basım, 1408.

İbnü’l-‘İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdülkadir el-Arnaût - Mahmûd el-Arnaût. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.

İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshâk b. Muhammed. el-Fihrist. ed. Abdulkadir Coşkun. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.

İltaş, Davut. “Tahâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 385-388. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.

İzmirli, İsmail Hakkı. Tarih-i Kur’an. İstanbul: Böre Yayınevi, 3. Basım, 1956.

Karadut, Ahmet. “Ebu Ca‘fer et-Tahâvî Hayatı ve Eserleri”. Diyanet İlmî Dergi 19/2 (1983), 53-64.

Kāsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd el-Herevî el-Ezdî. Fedâilü’l-Kur’ân. thk. Mervan Atıyye vd. Beyrut/Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1995.

Kattân, Mennâ‘ Halîl. Mebâhis fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Riyâd: Mektebetü’l-Maârif, 3. Basım, 1432.

Kevserî, Zâhid. el-Hâvî fî sîreti’l-İmâm Ebî Ca‘fer et-Tahâvî. Kahire: Matbaatü’l-envâr, 1368.

Krenkow, Fritz. “Tahâvî”. İslâm Ansiklopedisi. Ankara: MEB Yayınları, 1978.

Küçük, Hüseyin - Gül, Ali Rıza. “Ignaz Goldziher’in Kur’ân Kırâatlerine Yönelik İddiaları Üzerine Resmü’l-Mushaf Bağlamında Bir Değerlendirme”. Sultan İlahiyat Araştırmaları Dergisi (SİAD) 2/1 (2024), 49-61. https://doi.org/10.5281/ZENODO.12579514

Mahmûd, Abdülmecid. Ebû Ca‘fer et-Tahâvî ve eseruhû fi’l-hadîs. Kahire: el-Mektebetü’l-Arabiyye, 1975.

Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh el-Yemenî. el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuhâ: el-Muvatta. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401.

Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-İbâne ‘an me‘âni’l-kırâât. thk. Abdülfettah İsmail Şelebî. Kahire: Dâru Nehdati Mısır, ts.

Mübârekfûrî, Ebü’l-‘Ulâ Muhammed Abdurrahman b. Abdürrahim. Tuhfetü’l-ahvezî bi-şerhi Câmi‘i‘t-Tirmîzî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410.

Müslim, Ebü’l-Huseyn b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuhâ: Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 23 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.

Müstağfirî, Ebü’l-Abbâs Ca‘fer b. Muhammed b. el-Mu‘tez. Fedâilü’l-Kur’ân. thk. Ahmed b. Fâris. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1427.

Nüveyrî, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali. Şerhu Tayyibeti’n-neşr fî’l-kırââti’l-‘aşr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.

Özaydın, Abdülkerim. “Bağdat (Kültür ve Medeniyet)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/437-441. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.

Özdeş, Talip. Kur’an ve Nesh Problemi. Ankara: Fecr Yayınları, 2. Basım, 2018.

Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri. Ankara: TDV Yayınları, 2. Basım, 2006.

Salihoğlu, Alaaddin. “Ri̇zeli̇ Hafız Hüseyi̇n Efendi̇ ve Râ’i̇yye Şerhi̇ Adlı Yazma Eseri̇”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (2020), 119-138.

Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. Edebü’l-imlâ’ ve’l-istimlâ’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1981.

Semhûdî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Abdillâh. Vefâ’ü’l-vefâ bi-ahbâri dâri’l-Mustafâ. thk. Hâlid Abdülğanî Mahfûz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.

Seyyid, Eymen Fuâd. “Fâtımîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/228-237. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.

Süleyman b. Necâh, Ebû Dâvûd el-Kurtubî el-Ümevî. Muhtasaru’t-tebyîn li-hecâi’t-tenzîl. thk. Ahmed b. Ahmed b. Muammer Şarşâl. 5 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Melik Fehd, 1421.

Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Hüsnü’l-muhâdara fî târîhi Mısır ve’l-Kâhire. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1387.

Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli’l-Kur’ân. thk. Mahmûd Muhammed Şakir - Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, ts.

Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Müşkilü’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnaût. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.

Tahhân, Mahmûd. Teysîru mustalahi’l-hadîs. Kuveyt: Dâru’t-Türâs, 6. Basım, 1404.

Tomar, Cengiz. “Mısır (Fetihten Osmanlı Dönemine Kadar)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/559-563. Ankara: TDV Yayınları, 2004.

Yılmaz, Lokman. “Bi̇r Kıraatçi̇ Olarak Ebû Ca‘fer et-Tahâvî ve Müşki̇lü’l-âsâr’da Kıraatler”. Diyanet İlmi Dergi 59/3 (2023), 817-848. https://doi.org/10.61304/did.1269641

Yılmaz, Lokman. Kıraatü’n-nebi -Hz. Peygamber’in Tilâvetine Dair-. Ankara: Sonçağ Akademi, 2023.

Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Ma‘rifetü’l-kurrâi’l-kibâr ‘ale’t-tabakâti ve’l-a‘sâr. thk. Tayyar Altıkulaç. 4 Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 1995.

Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.

Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhü’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-a‘lâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1424.

Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Bürhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.

Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kurʾân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 3. Basım, 1426.

Yayınlanmış

2024-12-14

Nasıl Atıf Yapılır

Yılmaz, L. (2024). Tahâvî’nin Resmü’l-Mushaf Meselesine Bakışı . Uluslararası Dorlion Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (DASAD), 2(2), 342–365. https://doi.org/10.5281/zenodo.14181062