Din, Edebiyat, Kültür Bağlamında Yılan ve Tavus Kuşu Metaforu
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.11637466Anahtar Kelimeler:
Türk İslam Edebiyatı, Kültür, Din, Siyer, Yılan, Tavus Kuşu, HurafeÖzet
İslam kültür ve medeniyetinin hâkim olduğu toplumlarda, İslam dininin temel kaynakları olarak kabul edilen metinlerde bulunmayan ancak toplumun benimsediği din dışı inançlar mevcuttur. Bu inançlar, sadece dinî alanda değil, sosyal ve kültürel hayatta da belirgin bir şekilde kendini göstermektedir. Bu bağlamda gerçekleştirilen çalışmada yılan ve tavus kuşu gibi semboller, yalnızca birer hayvan türü olarak değil aynı zamanda dinî, edebî, kültürel ve sanatsal açılardan da değerlendirilmiştir. Yılan ve tavus kuşu, din âlimleri tarafından insanlığın ve İslam'ın başlangıcı olarak kabul edilen Âdem ve Havva kıssalarıyla ilişkilendirilmeleri ve bu hayvanların insan hayatının toplumsal ve sanatsal boyutlarında önemli semboller olarak rol oynamaları nedeniyle araştırmaya değer bir konu olarak görülmüştür. Araştırmanın amacı, bu sembollerin toplum kültürünün bir parçası olarak nasıl şekillendiğini ilgili çevrelere göstermek ve insan yaşamıyla ilgili farkındalık oluşturmaktır. Çalışma sürecinde yılan ve tavus kuşu, kültürel etkileşim faktörleri dikkate alınarak ayrı başlıklar altında incelenmiş ve her bir başlıkta, İslam tarihi ve siyer eserlerinden Hâkim Seyyid Mehmed Efendi (ö.1184/1770)'nin "Siyer-i Kebir" ve Taberi (ö. 310/923)'nin "Tarih-i Taberî" eserlerindeki tasvirler ile Kur'an'daki anlatımlar karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaların ardından, söz konusu varlıkların dil, edebiyat ve sanattaki sembolik rolü çeşitli eserler ve yaşamdan örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır.
Referanslar
Acar, Gülsüm. “(Uşak) Karaca Ahmet Sultan Türbesi’ndeki Tavus Kuşu Motifi ve Türbede Gerçekleştirilen Halk İnanışları". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 99 (2021), 203-244.
Acar, Gülsüm. “Klasik Türk Edebiyatı’nda Yılan Metaforu”. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 6/4 (Ekim 2023), 41-45.
Adalı, Bilgin. Gılgamış Destanı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009.
Arı, Yılmaz. “Adıyaman Yöresi Halk İnanışları: Sihir, Büyü ve Cin İnanışları Örneği.” Halk İnanışları ve Uygulamaları, ed. Niyazi Akyüz - İhsan Çapcıoğlu. Ankara: Nobel Yay., 2021, 589-608.
Arı, Yılmaz. “A Crime against Humanity and the Tragedy of Genocide: An Evaluation That Israel Should Be Sued for State Terrorism against Palestinians”. çev. Mustafa Turan. Uluslararası Dorlion Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (DASAD) 1/2 (Dec. 2023), 445-465. https://doi.org/10.5281/zenodo.10429568
Arı, Yılmaz. “Bir İnsanlık Suçu ve Soykırım Trajedisi: İsrail'in Filistinlilere Uyguladığı Devlet Terörü Nedeniyle Yargılanması Gerektiğine Dair Bir Değerlendirme”. Darul Hadis İslami Araştırmalar Dergisi 5 (Aralık 2023), 16-38. https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1392165
Atasözleri ve Deyimler. haz. Ülkü Kuşçu, Hüseyin Kuşçu. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, 2002.
Attâr, Ferîdüddîn. Mantıku’t-tayr. çev. Mustafa Çiçekler. İstanbul: Kaknüs Yayınevi, 2020.
Beğenç, Cahit. Anadolu Mitolojisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1974.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail b. el-Câmi’u’s Sâhîh, 4. Cilt. “Kitâbu’l-İtisâm bi’l-Kitâbi ve’s-Sünneti”, 97 (No. 7271). Mısır: Matbaatu’l-Kubrâ el-Emîrîyye, 1311/1893.
Bülbül, Nihat. Kur’an’da İsmi Geçen Hayvanlar ve Bunların Zikrediliş Sebepleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
Ceylan, Ömür. “Tavus”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/184-185. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
Çakan, İsmail Lütfi. Hurafeler ve Batıl İnanışlar. İstanbul: Marifet Yay, 1981.
Çetin, Yusuf. “Türk Sanatı Bezeme İkonografisi Açısından Tavus Kuşu Figürlerinin Bir Değerlendirmesi”. Kesit Akademi Dergisi 3/9 (Eylül 2017), 1-17.
Demîrî, Kemaleddin. Hayâtü’l Hayvan, çev. Hafız Yusuf Tavaslı. İstanbul: Meral Yayınları, 1973.
Deniz Karakurt. Türk Mitoloji Ansiklopedisi. E-kitap, 2011.
Diyarbakır Kültür ve Medeniyet Dergisi. “Yezidilik/Êzidilik – 2. Sayı”. Erişim 26 Haziran 2024. https://diyarbakirdergisi.com/yezidilik-ezidilik-2-sayi/
Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed. Târîhu'l-Hamîs fî Ahvâli Enfesi Nefîs. Kahire: Osman Abdürrezzâk Matbaası, 1302 /1885.
Durmuş, T. I., Canım, Rıdvan. Şevkî Dîvânı. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.
el-Beğavi, Ebu Muhammed el-Hüseyin b. Mes'ud. Meâlimu't-Tenzil Tefsiru'l-Beğavî. Tahk. Halid Abdurrahman el-Ak-Mervan Suvar. Beyrut: Dâru’l Ma’rife 1407-1987.
Erden, Canan. Dünya Mitlerinde Yılan. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
Fâtih Sultan Mehmed (1432-1481), Fâtih Dîvânı ve Şerhi Haz. Muhammet Nur Doğan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
Gençoğlu, Yeliz. Eski Anadolu Türkçesi Metinlerine Göre Uğur ve Uğursuzluk (13.-15.Yüzyıllar). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
Gökberk, Macit. Değişen Dünya Değişen Dil. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
Günaltay, M. Şemseddin. İslam Tarihinin Kaynakları. İstanbul: Endülüs Yayınları, 1991.
Gündüz, Şinasi (ed.). Yaşayan Dünya Dinleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
Güner, Hasan Cihan. Bid’ad ve Hurafeler. İzmir: Rehber yayınları, 2006.
Gürkan, Salime Leyla. “Yılan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/527-529. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
Hikmetli ve Tılsımlı Dualar. Derleyen Abdullah Eymen. İstanbul: Ebabil Yayıncılık, 2015.
Horovıtz, Josef. İslami Tarihçiliğin Doğuşu, çev. Ramazan Özmen/Ramazan Altınay. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
Ibn Hacer al-Askalani, Fath al-Bari. Beyrut: Dar al-Ma'arifah, 1959.
İbn Manzûr. Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab Beyrut: Dâr Sâdır ts.
İnan, Abdülkadir. Hurafeler ve Menşeleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1962.
Karataş Ahmet vd. Türkiye’nin kuşları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
Kâşgarlı Mahmûd. Divânü Lugâti’t-Türk, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
Kur'an-ı Kerim Meali. çev. Halil Altuntaş -Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 22. Basım, 2012.
Kitabı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2003.
Koca, Selçuk Kürşad. Türk Kültüründe Sembollerin Dili. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
Küçük, Sabahattin. Bâkî Dîvânı. Ankara: TDK Yayınları, 2019.
Mevlâna Celaleddin Rumi, Mesnevi, çev. Veled İzbudak. İstanbul: MEB Yayınları, 1995.
Naso, Publius Ovidius. Dönüşümler. çev. Asuman Coşkun Abuagla. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
Nedim. Nedim Divanı, haz. Abdülbaki Gölpınarlı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
Nefi Ömer Efendi. Nefi Dîvânı, haz. Metin Akkuş. Ankara: Kültür Eserleri Dizisi-5, 2018.
Nur, İsmail Hakkı. “Mesnevide Hayvan Karakterleri (Metaforları)”. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi TURKSOSBİLDER 2/1 (Ocak 2017), 29-47.
Özden, Sevda. Şeyh Gâlib Divanı’nın Tahlili. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: LM Yayınları, 2002.
Pala, İskender. Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: LM yayınları, 2002.
Sanatperver. “Bir Yunan Mitolojisi Hikayesi: Medusa Efsanesi Nedir?”. Erişim 26 Haziran 2024. https://www.sanatperver.com/medusa-efsanesi-nedir/
Sarıçam, İbrahim-Erşahin, Seyfettin. İslam Medeniyeti Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
Sarpkaya, Seçkin. Türkiye sahası efsanelerinde ejderha. İstanbul: İstanbul Kitabevi, 2014.
Seyyid Hâkim Mehmed Efendi, Siyer-i Kebir. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı Yazma Eserler Bölümü, nr. 69.
Sivri, Medine, Canan Akbaba. “Dünya Mitlerinde Yılan”. Folklor/edebiyat 24/96 (2018), 53-64.
Sultanov, Aladdin. Fahreddin Er-Razi (V. 606/1209) ve Elmalılı’nın (V. 1361/1942) Yeryüzü ile İlgili Ayetlere Yaklaşımlarının Mukayesesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
Şâfiî, er-Risâle. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetü'l-Halebi, 1359/1940.
Şahinoğlu, M. Nazif. “Attâr, Ferîdüddin.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Tdv Yayınları, 2024, 4/95-98.
Şevkî Dîvanı. Erişim 28 Nisan 2024. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-210484/sevki-divani.html
Şeyh Galib, Hüsnü Aşk. çev. Abdülbaki Gölpınarlı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
Şimşek, Esma. “Türk Halk Kültüründe Yılan ve “Yılan Kale” (Ceyhan/Adana anlatıları üzerine değerlendirmeler). Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 7/19(Eylül 2019), 13-33.
Taberî Ebü Cafer Muhammed Bin Cerîr Taberi. Târih-i Taberî, çev. M. Faruk Gürtuna. İstanbul: Sağlam Yayınevi.2010.
Tarlan, Ali Nihat. Fuzûlî Divanı Şerhi. Ankara: Akçağ, 2009.
Telimen, Muzaffer. “Anadolu’nun Damgalanmış Halkı: Yezîdiler”. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi 1/1 (Ocak 2012), 964-971.
Turan, Hayrunnisa (Çakmakçı). “Tavusla Düşüş, Simurgla Yükseliş İslam Ortaçağı’na Damgasını Vuran “Kuş Risaleleri ve Safir-i Simurg”, Vakıflar Dergisi, 38 (Aralık 2012), 165-172.
Turan, Şerafettin. Türk Kültür Tarihi. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1990.
Türkiye Kültür Portalı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. “Kibyra Antik Kenti – Burdur”. Erişim 26 Haziran 2024. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/burdur/gezilecekyer/kibyra-antik-kenti
Türkiye Kültür Portalı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. “Çifte Minareli Medrese – Erzurum”. Erişim 26 Haziran 2024. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/erzurum/gezilecekyer/cifte-minareli-medrese
Varlı, Mustafa. Bid’at Hurafe ve Batıl İnançlar. İstanbul: Ensar Yayıncılık, 2014.
Yasdıman, Hakkı Şah “Yılan, Havva, Âdem Arasında Geçen Olaylara İslam ve Yahudiliğin Bakışı” Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (DEÜİFD) 34/2 (2011). 9-35.
Yerebatan Sarnıcı Müzesi. “Yerebatan Sarnıcı”. Erişim 26 Haziran 2024. https://yerebatan.com/galeri/
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Pınar Çiftçi, Aynur Kurt
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
