Kıraat Farklılıklarının Manaya Etkisi: Fâtiha ve Bakara Sureleri Bağlamında Bir Değerlendirme
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.14571383Anahtar Kelimeler:
Temel İslam Bilimleri, Kur’an, Kıraat, Mana, Fâtiha, Bakara, Bağlam, Etki, Tefsir.Özet
Kur'an-ı Kerim, Müslümanlar için kutsal bir metin olup, onun doğru bir şekilde anlaşılması ve yorumlanması İslamî ilimler açısından büyük bir önem arz etmektedir. Kırâat farklılıkları, Kur'an'ın çeşitli şekillerde okunmasını ifade etmektedir ve bu farklılıklar, Kur'an'ın anlamında ve yorumunda bazı nüans değişikliklerine yol açabilmektedir. Kırâat farklılıkları, kelimelerin telaffuzunda, harflerin okunuşunda ve bazen de kelimelerin yapısında görülmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de yer alan bazı müphem kelimeler ve kapalı ifadeler, kırâatler aracılığıyla açıklığa kavuşmuştur. Bu bağlamda kırâat ihtilaflarının mana açısından âyetlerde ne gibi değişikliklere yol açtığı son derece önemli görülmektedir. Başta Kur’ân-ı Kerîm’in yorumlanmasına hizmet eden tefsir ilmi olmak üzere, ahkâm boyutu olan hukukî âyetlerin anlaşılmasına katkıda bulunan fıkıh ilmi ve inanca yönelik farklı bir bakış açısı geliştiren kelâm ilmi bu bakımdan kırâatlerle yakın bir ilişki içinde olmuştur. Ancak bu ilişkinin yoğunluğunun, tüm disiplinler için aynı oranda olmadığını söylemeliyiz. Bu kırâat farklılıkları, zamanla tefsir ilminin önemli bir parçası haline gelmiştir. İslâmî ilimlerin kaynağı olan Kur’ân-ı Kerîm’i yorumlayan müfessirlerin büyük çoğunluğu, Kur’ân-ı Kerîm ve tefsir tarihinde önemli bir yere sahip olan bu alandan istifade etmişlerdir. Böylece kırâatler, tefsir ilminin gelişmesine ve birikimine önemli bir katkı sağlamıştır. Bu makalede, kırâatlerin manaya olan etkisi Fâtiha ve Bakara sûreleri bağlamında ele alınacak; Fâtiha ve Bakara sûrelerindeki belirgin kırâat farklılıklarının metinsel ve anlam düzeyindeki etkileri örneklerle değerlendirilecektir.
Referanslar
Âl İsmâʿîl, Nebîl Muhammed İbrâhîm. ʿIlmü’l-kırâât neş’etühû etvâruhû eseruhû fi’l-ʿulûmi’ş-şerʿıyye. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1421/2000.
Altıkulaç, Tayyar. “Mekkî b. Ebî Tâlib (Eserleri)” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.28/575-576. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Âlûsî, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Mahmûd. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî. 5 Cilt. Beyrut: 1421/2001.
Arı, Yılmaz. “A Crime against Humanity and the Tragedy of Genocide: An Evaluation That Israel Should Be Sued for State Terrorism against Palestinians”. çev. Mustafa Turan. Uluslararası Dorlion Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (DASAD) 1/2 (Dec. 2023), 445-465. DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.10429568
Arı, Yılmaz. “Bir İnsanlık Suçu Ve Soykırım Trajedisi: İsrail’in Filistinlilere Uyguladığı Devlet Terörü Nedeniyle Yargılanması Gerektiğine Dair Bir Değerlendirme”. Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi 5 (Aralık 2023), 22-44. https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1392165
Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat,1988.
Beydâvî, Kâdî Nâsıruddîn Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. İstanbul:1314/1896.
Birışık, Abdulhamit. “Kıraat (Kıraatlerin Sıhhati ve Değeri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/425-432. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Buhârî, Muhammed b. İsmail el. el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: 1399/1979.
Çetin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
Çetin, Abdurrahman. Kur’an-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf ve Kırâatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
Çetin, Abdurrahman. Kur’an-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatlar. 2. Baskı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
Dağ, Mehmet. İhticâc Bağlamında Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
Dânî, Ebû ‘Amr Osman b. Sa‘îd ed. et-Teysîr fi’l-kırââti’s-seb’. tsh. Otto Pretzl. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1430/2009.
Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2021.
Demircigil, Bayram. Hasan-ı Basrî Kıraati ve Kur’ân Tefsirine Katkısı. Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankar:2016.
Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed Bennâ. İthâfu fudalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erbaate ‘aşer, thk. Şa‘bân Muhammed İsmail. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1407/1987.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf. el-Bahru’l-muhît fî’t-tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
Ebû Şâme, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. İsmail el-Makdisî. İbrâzü’l-me‘ânî min Hırzi’l-emânî fi’l-kırââti’s-seb‘a,. thk. İbrâhim Atve İvaz. Kahire: Dâru’l-Kütübil-‘İlmiyye, 1401/1981.
Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Fârîs b. Zekeriyyâ. “mlk”, Mu‘cemu mekâyîsi’l-luğa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
Ezherî, Ebû Mansûr Muhammaed b. Ahmed b. Ezher el-Herevî. Kitâbu Me‘âni’l-kırâât. thk. Muhammed b. ‘Îd eş-Şa'bânî. Tanta: Dâru’s-Sahâbe li’t-Türâs, 1427/2007.
Fârisî, Ebû Ali el-Hasen b. Abdi’l-Ğaffâr el. el-Huccetü li’l-kurrâi’s-seb‘a. thk. Bedruddîn Kahveci-Beşir Cüveycât. Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, ts.
Ferâhidî, Ebû Abdirrahman Halîl b. Ahmed el. Kitâbu’l-‘Ayn. thk. Abdulhamid Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübil-İlmiyye, 1423/2003.
Halebî, Ebü’l Abbas Şihâbuddîn es-Semîn Ahmed b. Yûsuf el. ed-Dürru’l-mesûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Mahmûd Harrât. Dımaşk: ty.
Işık, Emin. “Bakara Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/526-529. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
Itr, Hasan Ziyâüddîn. el-Ahrufu’s-seb’a ve menziletü’l-kırââti minhâ. Beyrut: Daru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1408/1988.
İbn Aşûr, Muhammed b. Muhammed et-Tâhir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnûsiyye li’n-Neşr, 1404/1984.
İbn Âşûr, Muhammed b. Muhammed et-Tâhir. Tenvîrü’l-me‘na’s-sedîd ve tenvîru’l-‘akli’l-cedîd min Tefsîri’l-Kitâbi’l-Mecîd. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1404/1984.
İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdü’l-Hak b. Ğâlib b. Atiyye el Endelûsî. el-Müharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz. Fas: 1399/1979-1411/1991
İbn Hâleveyh, Ebû Abdillah el-Huseyn b. Ahmed b. Hâleveyh el-Hemedânî. İ’râbü’l-kırââti’s-seb’i ve ‘ıleluhâ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/1992.
İbn Hâleveyh, Ebû Abdillah el-Huseyn b. Ahmed b. Hâleveyh el-Hemedânî. el-Huccetü fi’l-kırââti’s-seb’. thk. Cemâlüddîn Muhammed Şeref. Tanta: Dâru’s-Sahâbeti lit’-Türâsi, 1431/2010.
İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. Tefsîru Ğarîbu’l-Kur’ân. nşr. Seyyid Ahmed Sakr. Beyrut: 1398/1978.
İbn Kuteybe, Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. nşr. Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: 1392/1973.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Manzûr el-Efrîkî. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: 1376/1956.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. thk. Abdullah Ali Kebîr, M. Ahmed Haseballah, H. Muhammed Şâzelî. Kahire: y.y., ty.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ty.
İbn Zencele, Huccetü’l-kırâât. thk. Sa‘îd el-Efğânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1417/1997.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf Müncidü’l-Mukriîn ve Mürşidü’t-Tâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1400/1980.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. Tahbîru’t-Teysîr fî kırââti’l-eimmeti’l-‘aşera. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1404/1983.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. Takrîbü’n Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. İbrahim Atve Avad. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1424/2004.
İsfahânî Rağıp, Ebü’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed b. Mufadda el. Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân “kre” mad. nşr. Safvân Adna Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1412/1992.
İsfahânî Râğıp, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal el. el-Müfredâtü fî ğarîbi’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Ahmed Halefellah. Mısır: Mektebetü’l-Enclo’l-Mısriyye, 1389/1970
İsfahânî Rağıp, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. Mufaddal el. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Seyyid Kîlânî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1380/1961.
Kâdî, Abdülfettâh b. ‘Abdilğanî el. el-Büdûru’z-zâhira fi’l-kırââti’l-‘aşri’l-mütevâtira min tarîkeyi’ş-Şâtıbiyye ve’d-Dürra. Medîne: Mektebetü’d-Dâr, 1404/1983.
Kâdî, Abdülfettâh b. Abdilğanî el. el-Büdûru’z-zâhira fi’l-kırââti’l-‘aşri’l-mütevâtira. Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 1427/2007.
Kefevî, Ebü’l-Bekâ Eyyûb b. Mûsâ el-Hüseynî el. el-Külliyât. nşr. Adnan Derviş Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1413/1993.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr Şemsüddîn el. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. ‘Abdullâh b. ‘Abdülmuhsin et-Türkî vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1427/ 2006.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr Şemsüddîn el. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. Mısır: y.y., 1385/1966.
Küçük Hüseyin, Gül Ali Rıza. “Ignaz Goldziher’in Kur’ân Kırâatlerine Yönelik İddiaları Üzerine Resmü’l-Mushaf Bağlamında Bir Değerlendirme” Sultan İlahiyat Araştırmaları Dergisi (SİAD) 1/2 (Haziran/June 2024), 49-61. DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.12579514
Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed el. en-Nüketü ve’l-‘uyûn (Tefsîru’l-Mâverdî). Beyrut: y.y., 1412/1992.
Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed el-Kaysî. el-Keşfü ‘an vücûhi’l-kırââti’s-seb` ve ’ıİlelihâ ve hıcecihâ. thk. Dr. Muhyiddîn Ramadan. Dimeşk:1394/1974.
Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed el-Kaysî. Kitâbu’l-Keşf ‘an Vucûhi’l-Kırââti’s-Seb‘ ve ‘Ilelihâ ve Hıcecihâ. thk. Muhyiddîn Ramazan. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1404/1984.
Melâhi, Abdullah. Tefsiru’l-Kur’âni bi’l-kırâati’l-Kur’âniyeti’l-‘aşer. Gazze: el-Câmi‘atü’l-İslamiyye, 1422/2002.
Mesûl, Abdü’l-Alî. Mu‘cemu mustalahâti’l-‘ılmi’l-kırâati’l-Kur’âniyye ve mâ yetealleku bihî. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 1427/2007.
Muhammed Emin Efendi. ‘Umdetü’l-hullân fî îdâhi Zübedeti’l-irfân. thk. Mehmet Çaba. 2 Cilt. İstanbul: Çelik Yayınevi, 2021.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el. el-Câmi‘u’s-Sahîh. Beyrut: y.y., ts.
Nüveyrî, Ebü’l-Kâsım Ali en. Şerhu Tayyibeti’n-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Mecdî Muhammed Surûr Sa’d Baslûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1423/2003.
Özbalıkçı, Mehmet Reşit. “Ebû Ali el-Fârisî (Eserleri)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/88-90. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Pâluvî, Hamid b. Abdulfettâh el. Zübdetü’l-‘irfân fî vucûhi’l-Kur’ân. İstanbul:Asitâne, t,y.
Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer er. Mefâtîhu’l-ğayb, (et-Tefsîru’l-Kebîr). Mısır:1356/1938; trc. Suat vd., Ankara: 1418/1988.
Rûmî, Fehd Abdurrahmân er. Dirâsâtü fî ‘ulûmi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyad: Mektebetü’l-‘Arabiyyeti’s Su‘ûdiyye, 1425/2005.
Semer el-‘Aşşâ, el-Best fi’l-kırââti’l-‘aşr. 5 Cilt. Dımaşk: Dâru’s-Selâm, 1424/2004.
Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahman es. ed-Dürru’l-Mensûr fi’t-Tefsîri’l-Me’sûr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin Türkî. Kahire: 1423/2003.
Şa’râvî, Muhammed Mütevellî eş. Tefsîr’ü-Şa’râvî. 28 Cilt. Kahire: Ahbâru’l-Yevm, 1411/1991.
Taberî, Muhammed b. Cerîr et. Câmi‘u’l-Beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kurân. Mısır: 1387/1968.
Tabersî, Ebû Ali Eminüddîn Fadl b. Hasan b. Fadl et. Mecmeu’l-Beyân fî tefsiri’l-Kur’ân. Beyrut: y.y., 1428/2008.
Taşköprüzâde İsâmüddîn Ahmed Efendi. Miftâhü’s-sa’âde ve misbâhü’s-siyâde fî Mevzûâti’l-‘ulûm. nşr. Abdulvehhâb Ebü’n-Nûr-Kâmil Kâmil Bekrî. 3 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîse, 1387/1968.
Tural, Hüseyin. “İbn Hâleveyh (Eserleri)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/14-16. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. (Sadeleştirilmiş Nüsha). sad. İsmail Karaçam-Emin Işık-Nurettin Bolelli-Abdullah Yücel. İstanbul: Zehraveyn, 1413/1993.
Zemahşerî, Carullah Muhammed b. Ömer ez. el-Keşşâf ‘an hakâikı’t-tenzîl. Beyrut ts.
Zürkânî, Muhammed Abdulazîm ez. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. thk. Fevvâz Ahmed Zemerli. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1415/1995.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Coşkun KAHRAMAN, Mehmet KILIÇ
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
