Osmanlı Kelâmcısı Kemâlpaşazâde’nin İkili Ecel Anlayışı
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.11507115%20Anahtar Kelimeler:
Kelâm, Kemâlpaşazâde, Mu’tezile, Ecel, KaderÖzet
Osmanlı devletinin yükselme dönemine şahit olan Kemâlpaşazâde, aileden gelen geleneğe uyarak belli bir süre askeri sınıf içerisinde görev icra ettikten sonra ilmiyeye intisap etmiştir. Kemâlpaşazâde, ileri derecede bir tedrisatın ardından hem talebe yetiştirmiş hem de çok sayıda eser kaleme almıştır. Diğer taraftan birikimini bürokraside uygulama fırsatı bulmuştur. Kemâlpaşazâde, fıkıhçı yönüyle öne çıksa da büyük Kelâm eserlerine yazdığı şerh ve haşiyelerle Kelâmdaki vukûfiyetini ispatlamıştır. Kemâlpaşazâde, kaza, kader ve ecel gibi Kelâm ilminin en spesifik konularında müstakil risaleler yazmış; bu minvalde Risâle fi’l-cebr ve’l-kader ve Risâle fi’l-ecel adlı eserlerinde ecel mevzusunu Ehl-i sünnetin kader anlayışı çizgisinde yorumlamıştır. Ecel kavramını mübrem ve muallak ecel olmak üzere iki kategoride değerlendirerek ikili bir ecelden söz etmiş, tek ecel vardır diyenleri hatalı olmakla itham etmiştir. Bununla birlikte Mu’tezile ile aynı çizgide görünmemek için kendi ecel anlayışının onlardan farklı olduğunu ifade etmekten de geri durmamıştır. Ecel konusunu Kur’ân merkezli olarak mütalaa eden Kemâlpaşazâde, referans kaynakları olarak da tefsir ve kelâm eserlerini kullanmıştır. Kemâlpaşazâde’nin üzerinde müstakil eser yazdığı konulardan birisi olan ecel, Kur’ân’ı Kerim’de ise farklı içeriklerde olmak üzere sözlük anlamlarına uygun bir tarzda insanın, dünyanın ve milletlerin yaşam suresi ve bu sürenin sonuna işaret edecek şekilde kullanılmaktadır. Ayrıca ayet ve hadisler sözlük anlamının dışında ecel kavramını, insanın iyi davranışlarda bulunarak değerlendirmesi gereken bir imkân olarak sunmaktadır. Bu anlamda ecel, insanı iyilik yapmaya sevkeden bir motivasyon kaynağı olarak takdim edilmektedir. Kelâm mezhepleri ise, ecel mevzusunu, mezheplerinin kader doktrini doğrultusunda şekillendirmişlerdir.
Referanslar
Abdülcebbâr, Kâdî. Şerhu’l-usûli’l-hamse. çev. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
el-Muğnî. thk. Muhammed Ali Neccâr – Abdülhalîm Neccâr. By.: yy., ts.
https://archive.org/details/almoghny-kady-abdelgabar/11/
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavud. Beyrut: Müessetü’ r-Risâle, 1416/1996.
Arslan, Ahmet. “Kemâlpaşazâde’nin Felsefî Görüşleri”. Şeyhülislâm İbn Kemâl Sempozyumu. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
Arı, Yılmaz. “A Crime against Humanity and the Tragedy of Genocide: An Evaluation That Israel Should Be Sued for State Terrorism against Palestinians”. çev. Mustafa Turan. Uluslararası Dorlion Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (DASAD) 1/2 (Dec. 2023), 445-465. https://doi.org/10.5281/zenodo.10429568
Arı, Yılmaz. “Bir İnsanlık Suçu Ve Soykırım Trajedisi: İsrail’in Filistinlilere Uyguladığı Devlet Terörü Nedeniyle Yargılanması Gerektiğine Dair Bir Değerlendirme”. Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi 5 (Aralık 2023), 22-44. https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1392165
Atsız, Nihal. Kemâl Paşa-oğlu’nun Eserleri. İstanbul: Şarkiyat Mecmuası, 1966.
Bağdâdî, Abdülkâhir. Usûli’d-dîn. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
Bâkıllânî, Ebû Bekir Muhammed b. Tayyip. Kitâbü’t-temhîd. Beyrut: el-Mektebtü’ş-Şarkî, 1907.
Beyâzî, Kemâleddîn Ahmed. İşaratü'l-Merâm min ibârâti’l-İmâm Ebî Hanîfe. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2007.
Beyzâvî, Nâsırüddîn Muhammed. Envâru't-tenzîl ve esrâru't-te'vîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer’aşî. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türâs el-Arabî, 1418.
Bilmen, Ömer Nasûhî. Hukûk-u İslamiyye ve Istılâhât-i Fıkhıyye. İstanbul: Bilmen Kitabevi, ts.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: DâruTavki’n-Necât, 1422/2001.
Çelebi, İlyas. “Kemâlpaşazâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/242-243. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
Çelebi, Kâtip. Süllemü’l-vüsûl ilâ tabakâti’l-fühûl. thk. Mahmud Abdülkadir Arnaûd. İstanbul: Mektebetü İRCİCA, 2010.
Demirkol, Murat. “Kemâlpaşazâde’nin Hayatı ve İlmî Özgünlüğü”. 13-14 Mayıs 2022 Uluslararası Kemâlpaşazâde (İbn Kemal) Sempozyumu Bildirileri I. ed. Murat Demirkol vd. Ankara: Fcr Yayın Reklam Bilgisayar San. ve Tic. Ltd. Şti., 2022.
Gür, Eyüp. “Risâle fî-Takrîr Enne’l-Kur’âne’l-Azîm Kelâmullâhi’l-Kadîm Bağlamında Kemâlpaşazâde’nin İ’câzü’l-Kur’ân Yaklaşımı”. Muş Alparslan Üniversitesi İslam i İlimler Fakültesi Dergisi 5/2 (2022), 228.
Gölcük, Şerafettin. Kelam Tarihi. İstanbul: Hikmet Yayınevleri, 2018.
Gölcük, Şerafettin – Toprak, Süleyman. Kelam Konya: Tekin Kitabevi, 1996.
Harbûtî, Abdüllatif. Tenkîhu’l-kelâm fî akâidi ehli’l-İslâm. İstanbul: Derseâdet Necmü İstikbal Matbaası, 1330.
Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûreddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecmau’z-zevâid ve membeu’l fevâid. thk. Hüseyin Esedü’d-Dârânî. Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1443.
İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1414.
İnanır, Ahmet. İbn Kemâl’in Fetvaları Işığında Osmanlı’da İslam Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. 2008.
İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbü’l-Kur’ân. thk. Saffân Adnân ed-Davûdî. Şam: Dâru’l-Kalem, 1412.
Karadeniz, Osman. Ecel üzerine. İzmir: Anadolu Matbabacılık, 1992
Kaya, Mahmut. "İbn Kemâl'in Düşünce Tarihimizdeki Yeri ve Varlık Anlayışı". Sosyoloji Dergisi 3/1 (1989), 323-329.
Kemâlpaşazâde, Şemseddîn Ahmed. Risâle fi’l-Cebr ve’l-kader. nşr. Ahmet Cevdet Paşa. İstanbul: İkdam Matbaası, 1316.
“Risâle fî beyâni’l-ecel”. Mecmûu Resâili’l-Allâme İbn Kemal Paşa. thk. Hamza el-Bekrî. İstanbul: Dârul-Lübâb, 2018.
Risâle fî beyâni evsâfî ümmü’l-Kitâb ve levh-i mahfûz ve levh-i mânevî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nafiz Paşa no: 445.
Kılıçer, Esat. “Fıkıhçı Olarak İbn Kemâl”. Şeyhülislâm İbn Kemâl Sempozyumu.
Anakara: TDV Yayınları, 1989.
Kur’ân Yolu. Erişim 16 Temmuz 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr
Köse, Saffet. “Hocazâde Muslihuddîn Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/207-209. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
Mâturidi, Ebû Mansûr. Te’vilatü’l-Kur’ân. thk. Mecdî Bâselûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1326.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzîl ve hakāiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedîvî. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419/1998.
Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tebsiratu’l-edille fî usûli’d-dîn. thk. Muhammed Enver Hâmid Îsâ. Kahire: Mektebetü Ezheriyye, 2011.
Okumuş, Namık Kemal. “Rızık ve Ecel”. Sistematik Kelam. ed. Mehmet Evkuran. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2019.
Kelamda Ecel Problemi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2012.
Öge, Ali. Şeyhülislâm İbn Kemâl’in Sünnilik Anlayışı. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, 2010.
Öçal, Şamil. Kemâlpaşazâde’nin Felsefî ve Kelâmî Görüşleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
Pezdevî, İmam Ebû Yusr Muhammed. Usûli’d-dîn. thk. Hens Bîtır Lans. Kahire: El-Mektebetü’l-Ezheriyyeli’t-Türas, 2003.
Râzî, Fahreddîn. Mefâtihu’l-Gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-A’rabî, 1420.
Sâbûnî, Nureddîn. el-Bidâye fî usûli’d-dîn. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
Saraç, M. E. Yekta. Şeyhülislâm Kemâlpaşazâde Hayatı, Şahsiyeti, Eserler ve Bazı Şiirleri. İstanbul: Risâle Basın-Yayın LTd., 1995.
Sözen, Kemâl. İbn Kemâl’de Metafizik. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2001.
Şehristânî, Abdulkerim. Nihâyetü’l-ikdâm fî ilmi’l-kelâm. Bağdat: Mektebetü’l-Müsnâ, ts.
Taşköprizâde Ahmed Efendi. eş-Şekâiku’n-nu‘mâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
Teftazânî, Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh. Şerhu’l-Mekâsıd. thk. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: A’lâmü’l-Kütüb, 1998.
Temîmî, Takıyyüddîn b. Abdilkâdir ed-Dârî el-Gazzî el-Mısrî. eṭ-Ṭabaḳâtü’s-seniyye fî terâcimi’l-Ḥanefiyye. https://shamela.ws/book/322
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiʿu’s-ṣaḥîḥ. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Halep: Şirket-ü Mektebe ve Matbaat-ü Mustafa el-Bânî, 1398/1978.
Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelam Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.
Tunç, Cihat. “Ecel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/380-382. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
Turan, Şerafettin. “Kemâlpaşazâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/238-240. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
Yazıcıoğlu, Mustafa Sait. “Kelâmcı Olarak İbn Kemâl”. Şeyhülislâm İbn Kemâl Sempozyumu. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
Yeprem, M. Saim. İrade hürriyeti ve İmam Mâtüridî. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1984.
Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an bekâiku’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbü’l-Arabî, 1407.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Eyüp Gür
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
