Sultan Sencer Dönemi Oğuz İsyanına Sosyo-Kültürel Bir Yaklaşım
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.10397712Anahtar Kelimeler:
Genel Türk Tarihi, Büyük Selçuklu Devleti, Sencer, Oğuz İsyanı, Atsız, KamaçÖzet
- yüzyılda bir yandan Oğuzların birbirleriyle mücadeleleri diğer yandan da onların çabalarıyla kurulan Büyük Selçuklu Devleti, benzer şekilde bu halkın iç çekişmeleri sonucu yıkılmıştır. Selçuklu Devleti içindeki iç çekişmelerin büyük bölümünü, bu devletin kurucu halkı olan Oğuz boylarının kalkıştıkları isyanlar oluşturmuştur. Sultan Sencer dönemi Oğuz isyanı ise, bu devletin yıkılmasına sebep olan en güçlü isyandır. Başta bu isyan olmak üzere bu dönemde gerçekleşen bütün Oğuz isyanları birbiriyle derin ilişkileri olan çok yönlü tarihî vakıalardır. Bu çalışmada Oğuz boylarının güçlükle büyük bir imparatorluk hâline getirdiği Selçuklu devletinin idari ve askeri yapısında görev alan diğer Türk boyları ve İranî unsurlar tarafından ötelenmesi sonucu meydana gelen Oğuz isyanı ve bu isyanın altında yatan siyasi ve sosyo-kültürel etmenler ele alınmıştır. Çalışma boyunca Oğuzların Selçuklu devleti tarihinde kalkıştıkları diğer isyan örnekleri ele alınmış ve gerçekte Oğuz boylarının kendi devletleriyle olan kaotik ilişkilerinin arka planına inilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın ana konusu olan Sencer dönemi Oğuz isyanının siyasal yapısını ve tarihsel bağlamını sunmak adına, isyan arifesindeki Katvan Savaşı incelenmiştir. Ardından Sultan Sencer ve Oğuz boyları arasındaki savaş ortamı ve Sultan’ın esir düşüşü ele alınmıştır. Çalışmanın ana konusu Oğuz isyanının sosyo-kültürel sebepleri ise, çalışmanın son bölümünde müstakil bir başlık altında değerlendirilmiş ve Oğuz halkının siyasi sıkıntıları, büyük ölçüde onların savaşçı ve göçebe doğası üzerinden incelenmiştir.
Referanslar
Agacanov, Sergey Grigoreviç. Oğuzlar. Çev. Ekber N. Necef – Ahmet Annaberdiyev. İstanbul: Selenge Yayınları, 2002.
Ayan, Ergin. Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nda Oğuz İsyanı. İstanbul: Kitabevi, 2007.
Ayan, Ergin. Sultan Tuğrul Bey, Selçuklu İmparatorluğu’nun Kurucusu. İstanbul: Kronik Kitap, 2020.
Beyhakî, Ebu’l Fazl Muhammed B. Hüseyin. Târîh-i Beyhakî. Çev. Necati Lugal. Ankara: TTK, 2019.
Bezer, Gülay Öğün. “İldenizliler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/82-84. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
Bezer, Gülay Öğün. “Zengîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/268-272. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
al-Bondâri. İrak ve Horasan Selçukluları Tarihi (Zubdat al-Nuṣra va Nubḫat al ‘Usra). Çev. Kıvameddin Burslan. İstanbul: Maarif Matbaası,
Buniyatov, Ziya Musa. “Çagâniyân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/166-167. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Cahen, Claude. Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi: XI. Yüzyılın İkinci Yarısı. Çev. Yaşar Yücel – Bahaeddin Yediyıldız. Ankara: TTK, 2021.
Cüveynî, Alaaddin Ata Melik. Tarih-i Cihan Güşa. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: TTK, 2013.
Ebulgazi Bahadır Han. Şecere-i Terâkime. Haz. Necati Demir - Özkan Aydoğdu. İstanbul: H Yayınları, 2022.
el-Cûzcânî, Minhâc-i Sirâc. Tabakât-ı Nâsırî (Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Hârezmşâhlar). Çev. Erkan Göksu. Ankara: TTK, 2020.
Ergin, Muharrem. Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2018.
Fazlullâh, Reşîdü’d-dîn. Câmi’ü’t-Tevârîh (Zikr-i Târîh-i Âl-i Selçûk). Çeviri ve Notlar: Erkan Göksu - H. Hüseyin Güneş. İstanbul: Bilge Kültür
Sanat Yayınları, 2020.
Golden, Peter. Türk Halkları Tarihine Giriş. Çev. Osman Karatay. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2021.
Gürbüz, Meryem. Harizmşahlar: Devlet Teşkiları, Ekonomi, Kültür. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2014.
İbnü’l-Esîr, İslâm Tarihi: El Kâmil Fi’t-Tarih Tercümesi. Çev. Abdülkerim Özaydın. 10-11. Ciltler. İstanbul: Bahar Yayınları, 1991.
Kafesoğlu, İbrahim. Selçuklular ve Selçuklu Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2019.
Kafesoğlu, İbrahim. Harzemşahlar Devleti Tarihi (485-618/1092-1221). Ankara: TTK, 1984.
Karatay, Osman. İlk Oğuzlar: Köken Türeyiş ve Erken Tarihleri Üzerine Çalışmalar. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2017.
Kazvînî, Hamdullâh Müstevfî. Târîh-i Güzîde: Zikr-i Pâdişâhân-i Selçukiyân. Çev. Erkan Göksu. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2015.
Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it Türk. Çev. Besim Atalay. Ankara: TDK, 2021.
Kızıltoprak, Süleyman. “Memlük”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39//87-90. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
Konukçu, Enver. “Balasagun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/4. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Köymen, Mehmet Altay. “Büyük Selçuklu İmparatorluğunda Oğuz İsyanı (1153)”. AÜDTCFD 5/2 (1947), 159-186.
Köymen, Mehmet Altay. Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi: I. Kuruluş Devri. Ankara: TTK, 2021.
Köymen, Mehmet Altay. Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi: II. İkinci İmparatorlu Devri. Ankara: TTK, 2021.
Köymen, Mehmet Altay. Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi: III. Alp Arslan ve Zamanı. Ankara: TTK, 2021.
Köymen, Mehmet Altay. Selçuklu Devri Türk Tarihi. Ankara: TTK, 2019.
Kurtuluş, Rıza. “Cürcân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
/131-132. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Merçil, Erdoğan. Büyük Selçuklu Devleti. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2016.
Mîrhând, Muhammed bin Hâvendşâh bin Mahmûd. Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ (Tabaka-i Selçûkiyye). Çeviri ve
not: Erkan Göksu. Ankara: TTK, 2018.
Nizâmü’l-Mülk, Siyâset-Nâme. Çev. Mehmet Altay Köymen. Anakra: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982.
Özaydın, Abdulkerim. “Arslan b. Selçuk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/402-403. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Özaydın, Abdulkerim. “Cend”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/359-360. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Özaydın, Abdulkerim. “Sencer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/507-511. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Özgüdenli, Osman Gazi. “Mâverâünnehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/177-180. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Rasovskiy, D.A. “Rus’da ve Ugriya’da Peçenekler, Torklar ve Berendiler”. TDA. Çev. Kürşat Yıldırım 121 (2019), 283-344.
Râvendi, Muhammed b. Ali b. Süleyman. Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr. Çev. Ahmed Ateş. Ankara: TTK, 2020.
Roux, Jean-Paul. Orta Asya Tarih ve Uygarlık. Çev. Lale Arslan Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2014.
Sevim, Ali. “Artukluların Soyu ve Artuk Bey’in Siyasi Faaliyetleri”. Belleten 26 (Ocak 1962), 121-146.
Sevim, Ali – Merçil, Erdoğan. Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilat ve Kültür. Ankara: TTK, 2020.
Sümer, Faruk. Oğuzlar/Türkmenler: Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1972.
Sümer, Faruk. “Oğuzlar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/325-330. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Taşağıl, Ahmet. “Türkistan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/556-560. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Terzi, Mustafa Zeki. “Gulâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/178-180. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Tokan, Özgür. “Sultan Sencer Dönemi (1118-1157) Selçuklu Vezîrleri”. Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 1 (Mart 2018),
-164.
Turan, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2016.
Ünal, Sonay. Atabetü’l-Ketebe: Sultan Sencer Dönemi Münşeât Mecmuası. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Emir Çınar
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
