Gülşen-Âbâd’da Seyr ü Sülûk Alegorisi
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.10262742Anahtar Kelimeler:
Tasavvuf, Seyr ü sülûk, Şemseddîn-i Sivâsî, Gülşen-Âbâd, AlegoriÖzet
Sûfîler, kelâm ve fıkıh gibi İslâmî disiplinlerden farklı olarak Muhammedî ahlâkı elde etmede akıl ve beş duyunun yanı sıra selîm kalbin ve akl-ı meâdın esas alındığı seyr ü sülûk denilen bir yöntemi usûl olarak benimsemişlerdir. Onlar, Hakk’ın tecellîlerini müşâhede etmek için çıkılan bu manevî yolculuğun esaslarını ve sınırlarını eserlerinde detaylı bir şekilde gündeme getirmişlerdir. Sûfîlerin bu nakillerinden onların, kalbin manevî kirlerden arındırılması, gönülde tecellîsi vesîlesiyle Hakk’ın âlemle olan münasebetini bütün yönleriyle müşâhede ederek fenâ ve bekâ gibi yüksek derecelere ulaşıp, Hakk’ın övdüğü Hz. Peygamber’in ahlâkî olgunluğu ile bezenmeyi şiâr edindikleri anlaşılmaktadır. XVI. yüzyılda yaşamış, Halvetiyye tarikatının Şemsiyye kolunun müessîsi, ilmî ve irfânî kişiliğiyle döneminde ve sonrasında etkili bir isim olan Şemseddîn-i Sivâsî de sûfîlerin seyr ü sülûk yöntemlerine dâir söylemlerini ve uygulamalarını eserlerinde yoğun olarak işleyen isimlerden biridir. Sivâsî, birçok eserinde nebevî ahlâkı elde etme yöntemi olarak seyr ü sülûk sürecinin çeşitli boyutlarını dile getirmiştir. O, Gülşen-âbâd adlı eserini ise hakîkat sırları, kâinattaki her şeyin Hakk’a işaret olması ve sâliklerin bu gerçeklere ancak seyr ü sülûk ile ulaşabilecekleri gibi konulara hasretmiştir. Seyr ü sülûk sürecinin taraflarını çiğdem, sümbül, zerrin, benefşe, lale, susam, zambak, nilüfer, nergis ve gül gibi on çeşit çiçekle remzederek izah eden Sivâsî, eserde vahdet-i vücûd düşüncesini konu edinmiştir. Eser, bu çiçeklerle müellifin konuşmaları, onlara sorulan sorular, alınan cevaplar ve bu süreçte seyr ü sülûkün esasları, tarafları ve sınırları gibi konuları içermektedir. Bu çalışmada, Şemseddîn-i Sivâsî’nin, usûl ve içerik olarak edebî ve ahlâkî mesnevîler içerisinde orijinal bir yeri olan Gülşen-âbâd adlı eseri bağlamında sûfîlerin nebevî ahlâkı elde etme yöntemi olarak benimsedikleri seyr ü sülûke dâir görüşleri dile getirilmiştir.
Referanslar
Abdi-zâde, Hüseyin Hüsâmeddin. Amasya Tarihi. İstanbul: Hikmet Matbaası, 1327-1330.
Abdullah b. el-Mübârek. el-Cihâd. thk. Nezîh Hammâd. Tunus: ed-Dâru’t-Tunûsiyye, 2. Basım, 1392/1972.
Acun, Hakkı. “Sivas ve Çevresi Tarihi Eserlerinin Listesi ve Turistik Değerleri”. Vakıflar Dergisi 20, (1988), 188-197.
Açıl, Berat. Klasik Türk Edebiyatında Alegori. İstanbul: Küre Yayınları, 2013.
Aksoy, Hasan. Şemseddîn-i Sivâsî: Hayatı, Eserleri ve Mevlidi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1983.
Aksoy, Hasan. “Şemsi’nin Gülşen-Abâd Mesnevîsi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3, (1985), 123-177.
Aksoy, Hasan. Gülşen-Âbâd: İnceleme-Metin-Sözlük. İstanbul: İslam Medeniyeti Vakfı Yayınları, 1990.
Aksoy, Hasan. “Derviş Şemseddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/197-198. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Aksoy, Hasan. “Gülşen-Âbâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14/255. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Aksoy, Hasan. “Şemseddin Sivâsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/524-525. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Aksoy, Hasan. “Şemseddin Sivâsî’nin Gülşen-Âbâd adlı Mesnevî’sinde Gül”. Gül Kitabı. ed. Bilal Kemikli - Selami Turan. 68-75. Isparta:
Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, 2010.
Aksoy, Hasan. “Has Bahçede Çiçek Bezmi Gülşen-Âbâd”. Şemseddin Sivâsî Sempozyum Bildirileri. ed. Ahmet Dağüstü. 235-245. Sivas:
Sivas Belediyesi Yayınları, 2015.
Aktaş, Hasan. Klasik Türk Edebiyatında Sembolik (Temsilî) Anlatım Üslûbunun Gelişimi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
Albayrak, Vesile. “Eski Türk Edebiyatında Tercüme Geleneği ve Bu Gelenekte Mantıku’t-Tayr Tercümeleri”. Turkish Studies 7/4, (2012), 655-669. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3570.
Alsancak, Zeynep. Türk Kültüründe Gülün Simgesel Anlamları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
Andı, M. Fatih. “Modern Türk Şiirinde Gül İmajı”. Gül Kitabı. ed. Bilal Kemikli - Selami Turan. 3-19. Isparta: Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, 2010.
Aşkar, Mustafa. “Bir Türk Tarîkatı Olarak Halvetîyye’nin Tarihi Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39/1, (1999), 535-564.
Aşkun, Vehbi Cem. Sivas Şairleri. Sivas: Kâmil Matbaası, 1948.
Atasoy, Nurhan. “Osmanlı Dönemi Tarîkat Kıyafetleri ve Cihazları”. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sûfîler. ed. Ahmet Yaşar Ocak. 189-219. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
Attar, Feridüddin. Mantıku’t-Tayr (Kuş Dili). çev. Ayhan Yıldırım. İstanbul: Ataç Yayınevi, 2010.
Ayhan, Necdet. Tokat Zileli Muharrem Efendi’nin Künûzü’l-evliyâ ve rumûzü’l-asfıyâ Adlı Eserinin İncelenmesi ve Değerlendirilmesi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi 2014.
Ayvazoğlu, Beşir. Güller Kitabı. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1992.
Bardakçı, Ramazan. “Cumhuriyet Döneminde Yayımlanmış Mesneviler Üzerine-I”. Turkish Studies 8/1, (2013), 901-1001. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4035
Bayrak, Sancak Murat. Eski Türk Edebiyatı’nda Alegorik Mesnevîler. Giresun: Giresun Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
Belli, Handan. “Aşkın Tasavvufî Seyri: “Hüsn ü Aşk” Mesnevisini Metinlerarası İlişkilerle Yeniden Okumak”. Turkish Studies 10/4, (2015), 197-214. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7758
Bozaslan, Seda Uysal. Abdülmecid Sivâsî’nin Şerh-i Cezîre-i Mesnevi’si ve Yûsuf-ı Sîneçâk’in Cezîre-i Mesnevi’sinin Türkçe Şerhleri. Trabzon: Trabzon Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
Bozaslan, Seda Uysal. “Şerh-i Cezire-i Mesnevi’sinden Hareketle Abdülmecid Sivâsî’nin Divanında Bulunmayan Türkçe Şiirleri”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 4/1, (2016), 257-279. https://doi.org/10.7884/teke.527
Bûsîrî, İmam. Kaside-i Bürde. çev. Şemseddin Sivasi. haz. Hasibe Durmaz. İstanbul: Menekşe Kitap, 2018.
Câmî, Molla. Levâyih (Seyr u Sülûk ve Vahdet-i Vücûda Dâir). çev. Şemseddin Sivasi. haz.
Melek Gündüz Karacan. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
Coşkun, Menderes. “Klasik Türk Şiirinde Mürekkep İstiare, Temsilî İstiare ve Alegori”. Bilig Dergisi 38, (2006), 51-70.
Çakıcı, Meryem Merve. Şemseddîn-i Sivâsî’nin Gülşen-Âbâd Mesnevisinde Tasavvufî Unsur Olarak Çiçekler. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Tasavvuf Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
Çap, Sabri. “Tasavvufta Gül Sembolü ve Gül İle İlgili Telakkinin Oluşmasında Uydurma Hadislerin Rolü”. Bilimname 36/2, (2018), 455-498. https://doi.org/10.28949/bilimname.411013
Çavuş, Mahmut. Arakiyeci-zâde Ahmed b. Ali et-Tokâdî ve Şifaü’ş-Şafiyesinin Tahkiki. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
Çelebi, Kâtip. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. 2 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-müsennâ, 1941.
Çınar, Fatih. Şemseddîn-i Sivâsî ve Tasavvufî Görüşleri. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
Deylemî. el-Firdevs bi-Me’sûri’l-Hitâb. thk. es-Sa’id b. Besyunî Zağlul. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1406/1986.
Gölpınarlı, Abdülbâki. Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar. İstanbul: İnkılap Yayınları, ts.
Gölpınarlı, Abdülbâki. “Şemsiyye”. İslâm Ansiklopedisi. 11/423. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1970.
Gülşehrî. Mantıku't-Tayr. haz. Agah Sırrı Levend. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1957.
Gündoğdu, Cengiz. “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinin Türkçeye Şerh Geleneği ve Halvetî Şeyhi Abdülmecîd-i Sivâsî’nin Mesnevî Üzerine Çalışmaları”. Ekev Akademi Dergisi 9, (2005), 103-123.
Hammer, Joseph V. Osmanlı Tarihi. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2014.
Harîrî-zâde, Mehmed Kemâleddin Efendi. Tibyanü’l-vesâili’l-hakâik fi beyâni selâsili’t-tarâik. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi Bölümü, 430-432.
Harputlu, Mehmet. “Şemsettin Sivasi’nin Gerçeküstü Gülşen Hikâyesi I”. Ahenk 56, (2018), 24-34.
Hoca-zâde, Ahmed Hilmi. Ziyâret-i Evliyâ. İstanbul: Dâru’l-hilâfeti’l-âliyye, 1317.
Hulvî, Mahmûd Cemâleddîn. Lemezât-ı Hulviyye ez Lemeât-ı Ulviyye. haz. Mehmet Serhan Tayşi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2013.
İbnülemîn, Mahmûd Kemâl İnal. Son Asır Türk Şâirleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1988.
Kalkandelen A. Hilal. “Nevâî Bahçesinde Güller, Goncalar”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29, (2008), 107-115.
Karadüz, Sıddık. Derviş Şemsî’nin Deh-Murg’unun Karşılaştırmalı Metni ve Benzeri Eserlerle Genel Bir Mukayesesi. Erzurum: Atatürk
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
Levend, Âgâh Sırrı. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.
Macit, Muhsin. “İlk Klasik Dönem (1453-1600) Mesneviler-Temsilî (Alegorik) Mesneviler”. Türk Edebiyatı Tarihi. haz. Talat Sait Halman vd.
Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006.
Müstakim-zâde, Süleyman Sa’deddîn Efendi. Mecelletü’n-nisâb. Ankara: Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü, 2000.
Nazmî, Mehmed Efendi. Hediyyetü’l-ihvân (Osmanlılarda Tasavvufî Hayat). haz. Osman Türer. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
Önder, Özlem. Hüsn ü Aşk’taki Yolculuk Sürecinin İnsanın Olgunlaşmasına Etkisi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Ortaöğretim Sosyal
Alanlar Anabilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Programı, 2006.
Öngören, Reşat. Osmanlılar’da Tasavvuf. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
Özköse, Kadir. “Zileli Muharrem Efendi’nin Tasavvufî Düşüncesi”. Tarihi ve Kültürüyle II. Zile Sempozyumu. ed. Mehmet Yardımcı. 338-343. İzmir: Zile Belediyesi Kültür Yayınları, 2012.
Pomakoğlu, Ayşegül. “Klasik Türk Edebiyatından Bir Alegori Örneği Olarak Mu’înî’nin Şem ‘u Pervane Mesnevisi”. Türklük Bilgisi Araştırmaları 46, (2016), 339-353.
Sadi. Bostan. çev. Hikmet İlaydın. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1997.
Sadi. Gülistan. çev. Adnan Karaismailoğlu. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
Safâyî, Mustafa. Nuhbetü’l-âsâr min fevâidi’l-eş’âr (Tezkire-i Safâyî). haz. Pervin Çapan. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2005.
Saîd b. Mansûr. Sünen. thk. Habiburrahman el-A’zamî. 2 Cilt. Hindistan: ed-Dâru’s-Selefiyye, 2. Basım, 1403/1982.
Sak, Vesile Albayrak. Kadıoğlu Şeyh Mehmed ve İnşirâhu's-Sadr Mesnevisi. Konya: Sleçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
Sak, Vesile Albayrak. “Eski Türk Edebiyatında Tercüme Geleneği ve Bu Gelenekte Mantıku’t-Tayr Tercümeleri”. Turkish Studies 7/4, (2012), 655-669.
Salname-i Vilayeti Sivas 1308. Sivas: Sivas Vilayet Matbaası, 1891.
Sâmî, Şemseddîn. Kâmûsü’l-a’lâm. İstanbul: Mihran, 1306.
Sivâsî, Recep. Necmü’l-hüdâ fi menâkibi’ş-şeyh Şemsüddîn Ebi’s-Senâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail Paşa, 694/2.
Sivâsî, Recep. Şems-i Sivâsî Menakıbnamesi, çev. Fatih Çınar, İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2020.
Sivasî, Şemseddin. Kaside-i Bürde, İrşâdü’l-Avam. haz. Hüseyin Akkaya. İstanbul: Sivas Belediyesi Yayınları, 2015.
Sivasî, Şemseddin. İbret-Nümâ. haz. Erol Çöm. Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları, 2015.
Sivasî, Şemseddin. Umdetü’l-Edîb fî Ta’lîm ve’t-te’dîb, es-Safâyih fî tercümeti’l-Levâyîh. haz. Yusuf Yıldırım. İstanbul: Sivas Belediyesi Yayınları, 2017.
Sivâsî, Şemseddin. Gülşen-Âbâd. haz. Hasan Aksoy. Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları, 2019.
Sivasi, Şemsettin. Şemsettin Sivasi Divanı (Tasavvufta Kuşların Dili). haz. Hasibe Durmaz. İstanbul: Menekşe Kitap, 2019.
Sivasi, Şemsettin. Şemsettin Sivasi Divanı (Tasavvufta Çiçeklerin Dili Gülşen-Âbâd). haz. Hasibe Durmaz. İstanbul: Menekşe Kitap, 2019.
Süreyya, Mehmet. Sicill-i Osmanî yahud tezkire-i meşâhir-i Osmâniyye. haz. Ali Aktan vd. İstanbul: Sebil Yayınevi, 1996.
Tâhir, Mehmed. Meşâyih-i Osmâniyeden Sekiz Zâtın Terâcim-i Ahvâli. nşr. Tüccâr-zâde İbrahim Hilmî. İstanbul: Kütüphâne-i İslâm, 1318/1900.
Tâhir, Mehmed. Ahlak Kitaplarımız. İstanbul: Necmi İstikbâl Matbaası, 1325.
Tâhir, Mehmed. Osmanlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2000.
Tanrıkulu, Elif. Dîvân Şiirindeki Mantıku’t-Tayr Geleneğinin Metinlerarası İlişkiler Bağlamında İncelenmesi. Ankara: Hacettepe
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
Telkenaroğlu, M. Rahmi. “Zileli Muharrem Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-2/701-702. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
Toparlı, Recep. “Gülşen-Âbâd’ın Yayını Üzerine”. İslâmî Edebiyat 13, (1991), 59-60.
Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. haz. Mehmet Akkuş - Ali Yılmaz. 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
Vicdânî, Sâdık. Tomâr-ı Turûk-ı Aliyye (Tarikatler ve Silsileleri). haz. İrfan Gündüz. İstanbul: Enderûn Kitabevi, 1995.
Yağcıoğlu, Songül Aydın. “Hüsn ü Aşk ve Nazirelerinin Şekil ve Muhteva Bakımından Mukayesesi”. International Journal of Social
Sciences and Education Research 3/5, 1561-1580. https://doi.org/10.24289/ijsser.317704
Yılmaz, Kübra. “Temsilî-Alegorik Tartışmaları Bağlamında Bir Aşk Mesnevisi: Şems ü Kamer”. Bilimname 39/3 (2019), 221-246. https://doi.org/10.28949/bilimname.644524
Zavotçu, Gencay. Türk Edebiyatında Gül ve Bülbül Mesnevileri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
Zorlu, Cihat. Ebu’l-Leys Muharrem Bin Muhammed ez-Zîlî’nin Hubbu’l-Mesâil Adlı Eseri Bağlamında Fıkıh Tasavvuf İlişkisi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Fatih Çınar
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
