Türk Müzik Kültüründe Ud Çalgısının Kadın Bağlamında İncelenmesi
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15763014Anahtar Kelimeler:
Türk Musikisi, Kültürel Miras, Müzik, Türk Müzik Kültürü, Ud Çalan Kadınlar.Özet
Ud çalgısı, melodik yapısı ve kendine özgü sesi nedeniyle kültürel mirasımızın önemli bir unsuru olan müzik kültürümüzde farklı bir yere sahip olmuştur. Anadolu’da özellikle müzikal ortamların düzenleyicisi konumunda olan kadınların saray, konak, yalı gibi ortamlarda tanbur ve ud çalgısı başta olmak üzere farklı enstrümanlarla ilgilendikleri görülmüştür. Bu çalışmada kültürel mirasın taşıyıcıları arasında yer alan çalgılardan ud çalgısı; etimolojisi, tarihsel süreci, icrası ve özellikle kadın icracıları gibi değişkenlerle tanıtılarak incelenmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda sosyokültürel ve geleneksel musiki etkisinde gelişen udun ve ud icra eden kadınların Türk müzik kültüründeki yeri ve öneminin anlaşılması amaçlanmıştır. Çalışmanın yapılmasında nitel araştırma yaklaşımı içerisinde yer alan doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Araştırma konusu kapsamında ele alınan “Türk Müzik Kültüründe “Ud”, “Türk Müzik Kültüründe Kadın” ve “Ud Çalgısı ve Kadın” başlıkları kapsamında ud çalgısının Türk müzik kültürü açısından önemi, kadın müzisyenler bağlamında açıklanmaya çalışılmıştır. Ud çalgısının Türk müzik kültüründeki konumunun yazılı ve görsel belgeler ışığında incelendiği araştırmanın müzikle uğraşacak ve ud çalgısına ilgi duyan gençleri teşvik etmesi bakımından değerli olduğu düşünülmektedir. Ayrıca ud çalan Türk kadın bestekârların tanıtılarak kadınların Türk musiki kültüründeki öneminin anlaşılmaya çalışılmasının bilhassa Türk musikisi bağlamındaki kültürel miras çalışmalarına katkı sunacağı düşünülmektedir.
Referanslar
Akdoğan, Bayram. Türk Din Mûsikîsi Dersleri. Ankara: Bilge Ajans, 1. Baskı, 2010.
Aksoy, Bülent. Geçmişin Musiki Mirasına Bakışlar. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2008.
And, Metin. 40 Days, 40 Nights: Ottoman Weddings, Festivities, Processions. İstanbul: Toprakbank, 2000.
Arslan, Fazlı. Safiyüddîn Urmevî ve Şerefiyye Risâlesi. Ankara: AKM. Yay, 2007.
Aydoğdu, Ü. Raşit - Karamustafaoğlu, Orhan - Bülbül, M. Şahin. “Akademik Araştırmalarda Araştırma Yöntemleri ile Örneklem İlişkisi: Doğrulayıcı Doküman Analizi Örneği”. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 30 (2017), 556-565.
Beşiroğlu, Ş. Şehvar.” Osmanlı’da Musiki, Raks ve Kadın”. İstanbul Dergisi 45 (2003), 69-72.
Beşiroğlu, Ş. Şehvar. “İstanbul’un Kadınları ve Müzikal Kimlikleri”. İTÜ Dergisi Sosyal Bilimler 3/2 (2006), 3-19.
Bor, Sefer. III. Selim Hayatı, Edebi Kişiliği, Şarkıları ve 18. Yüzyıl Musikisine Etkiler. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Can, Cihat - Can, Neşe. (1995). “Tarih İçinde Ud-II” Millî Folklor Dergisi IV (27), 20-24.
Cengiz, Recep. “Sosyolojik Bir Olgu Olarak Müzik (Tokat Örneği)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/18 (2011), 363-378.
Çetinkaya, Yalçın. İhvan-ı Safa’da Müzik Düşüncesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.
Çevik, A. Emsal - Kaltakçı, M. Yaşar. “Türk Musiki Geleneğinde Kadın ve Kadın Bestekârlar”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 29 (2011), 609-638.
Çınar, Kerim - Aydın, Dicle. “The Sustainability of Cultural Heritage: Two Sample Houses in Konya, Earthquake Safe Lessons to be Learned from Traditional Construction?” On The Seismic Performance of Traditional Buildings International Conference, UNESCO, ICOMOS. İstanbul: 2000.
Çınar, Sevilay. “Kadın Âşıkların Müzikal Kimlikleri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5/8 (2016), 3125-3143.
Çolakoğlu, Gözde. “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Osmanlı-Türk Musikisi İcra Mekânlarının Kadın İcracılar Üzerindeki Etkisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/14 (2010), 181-190.
Ç.Ü. Türkoloji. “Aranan: Halk Kültürü ve Değişim”. Erişim 15 Ocak 2024. http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/artun_halk_degisim.pdf
Dawe, Kevin. “Lyres and the Body Politic: Studying Musical Instruments in The Cretan Musical Landscape”. Popular Music and Society 26/3 (2003), 263-283.
Ebu Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan Fârâbî, Kitâbü’l‐Mûsikâ’l‐Kebîr, (tah. ve şerh Gattâs Abdülmelik Haşebe, müracaa ve tasdîr Mahmûd Ahmed el‐Hıfnî), Kahire: tsz.
Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, (1996-2005) (1630-80).
Gazimihal, Mahmut R. Mûsikî Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1961.
Görkem, İsmail. Türk Edebiyatında Ağıtlar-Çukurova Ağıtları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2001.
Herdman, Elizabeth A. “Derleme Makale Yazımında, Konferans ve Bildiri Sunumu Hazırlamada Pratik Bilgiler”. çev. Z. Dörtbudak. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi 3/1 (2006), 2-4.
Hürriyet. “Sesimiz Gür, Yolumuz Uzun”. Erişim 12 Ocak 2024. https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/sesimiz-gur-yolumuz-uzun-4060162
Jenkins, Jean L. Musical Instruments. London: Horniman Museum London, Inner London Education Authority, 1970.
Kaltakcı, M. Yaşar. “Mevlevî Bestekârlar ve Klâsik Türk Mûsikîsi’ne Etkileri”. Âşıkların Gıdası: Mevlevî Mûsikîsi (Panel). 5 Mayıs, 2009.
Karabıyık, Ayşen Kaya. 20. Yüzyıldan Günümüze İstanbul’da Kentsel Türk Makam Müziği Çalgı Yapımcılığında Karşılaşılan Sorunlar ve Giderilme Yolları. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
Koç, Ferdi. Abdülaziz Bin Abdülkâdir Merâgî ve Nekāvetü’l-Edvâr. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2017.
Minavarkızı, Adiyeva Pakizat - Turan, Fatma Ahsen. “Türk Halklarının Folklorunda Müzik Aletleri ve Onlarla İlgili Mitik Anlatılar”. Bilig Dergisi 78 (2016), 309-326.
Necipoğlu, Gülru. Architecture Ceremonial and Power: The Topkapi Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. New York: The Architectural History Foundation, 1991.
Özçimi, M. Sadreddin. Hızır bin Abdullah ve Kitâbu’l-Edvâr. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1989.
Özkan, Umut Birkan. Eğitim Bilimleri Araştırmaları İçin Doküman İnceleme Yöntemi. Ankara: Pegem Akademi, 2019.
Özkişi, Zeynep Gülçin. Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Kadın Besteciler ve Yapıtları. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
Öztuna, Yılmaz. Türk Musikisi Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1. Cilt, 1969.
Öztuna, Yılmaz. Türk Musikisi Ansiklopedik Sözlüğü. Ankara: Orient Yayınları, 1. Baskı, 2006.
Selanik, Cavidan. Müziğin Görkemli Yolculuğu - Müzik Sanatının Tarihsel Serüveni”. Ankara: Doruk Yayınları, 1996.
Soydaş, M. Emin. Osmanlı Sarayında Çalgılar. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
Şirin-Özgün, Emine. “Anadolu ve Çevresinde Tefçi Kadınlar Geleneği”. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar Dergisi 3 (2007), 54-76.
Taşan, Turhan. Kadın Besteciler. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2000.
TDK, Türk Dil Kurumu. “Türkçe Sözlük”. Erişim 28 Haziran 2025. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.596f61e68df543.81309773
Tekçam, Gözde. “Eski Mısır Uygarlığında Müzik ve Müzik Enstrümanları”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12 (2017), 155-170.
Uz, Kazım. Mûsikî Istilâhatı. Ankara: Küğ Yayınları, 1964.
Yücel, Haluk. “Türk Halk Müziği Üzerine Bir İnceleme”. Akademik Bakış Dergisi 26 (2016), 1-13.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Cemal AKÜZÜM, Meltem MACİT, Leyla AKÜZÜM
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
